Metallar korroziyasi

Elektrokimyoviy korroziya. Elektrolitlar ta’sirida bo’ladigan korroziya elektrokimyoviy korroziya deyiladi. Ko’pgina metallar asosan elektrokimyoviy korroziya tufayli yemiriladi.
Elektrokimyoviy korroziya o’zining xususiyatlariga ko’ra ikki turga bo’linadi: galvanokorroziya va elektrokorroziya.
Galvanokorroziya o’z-o’zidan mikrogalvanik zanjir hosil qilib boradi. Elektrokorroziya esa tashqi elektr manbai ta’sirida boradi. Tabiiy sharoitida va texnikada metallar asosan galvanokorroziyaga uchraydi.
Elektrokimyoviy korroziya nazariyasi rus olimlarining bir qancha ishlari asosida rivojlandi. XX asr boshlarida akademik V.A.Kistyakovskiy metallarning passivligini ifodalovchi parda nazariyasini, 1913 yilda Ya.V.Pisarjevskiy elektrod potensialining gidrat nazariyasini va shu yili N.A.Izgarishev elektrolit eritmalardan metallar sirtida elektrokimyoviy jarayonlar borishi haqida nazariyalar yaratadi. Hozirgi zamon korroziya nazariyasi R.V.Akimov tomonidan yaratilgan.
Elektrokimyoviy korroziya metalda kichik galvanik elementlar hosil bo’lishi natijasida sodir bo’ladi. ko’p metallar tarkibida qo’shimcha sifatida boshqa metallarning bo’lishi hamda metall hamma vaqt suv, havo namligi va elektrolitlar qurshovida turishi sababli galvanik elementlar hosil bo’lishiga sabab bo’ladi.
Shunday qilib, metallarning elektrokimyoviy korroziyaga uchrashi ularda elektr galvanik elementlar hosil bo’lishi bilan bog’liq. Metall buyumlar esa ko’pincha, metallarning qotishmalaridan tayyorlanadi. Shuning uchun metall yoki metall buyum elektrolit eritmasiga tushirilsa, yoki nam havoda qoldirilsa, galvanik elementlar hosil bo’ladi. Metalning o’zi bir qutb bo’lsa, undagi aralashma ikkinchi qutb bo’ladi va shu metalning o’zi qutblarni tutashtiruvchi o’tkazgich vazifasini bajaradi. Natijada galvanik elementlar ishlay boshlaydi. Bu vaqtda, yuqorida ko’rib o’tilganidek, elektrmanfiyroq metall manfiy qutb bo’lib, gidratlangan ion (M +nH₂O) holida eritmaga o’tadi. Katodda esa eritmadagi H₃O⁺ ioni metalldan elektronini olib zaryadsizlanadi (qaytariladi)

Natijada katodda vodorod ajralib chiqadi. Shunday qilib, korroziya metall yuzasidan elektron ajralishi bilan sodir bo’ladi. Elektron metalldan faqat H₃O⁺ ta’siridagina emas, oksidlovchilar, masalan, kislorod ta’sirida ham chiqishi mumkin:

Metall toza bo’lganda ham, uning turli joylari turli fizik ^_ kimyoviy xossaga egaligi natijasida galvanik element hosil bo’lishi mumkin. Masalan, toza alyuminiy yoki temir tayoqchasi bukilsa, bukilgan joyi anod, bukilmagan joyi katod bo’ladi. Temir tayoqchalarning bukilgan joyi ko’proq korroziyalanganligini ko’rgan bo’lsangiz kerak. Kristallarning yuzasi anod ichi esa katod bo’ladi.
Katod jarayonini ionlashtiruvchi moddalarning mavjudligi korroziyani tezlatadi. Masalan, katod qismida vodorod ioni qaytarilayotgan bo’lsa, eritmada mavjud bo’lgan oksidlovchilar (masalan, suvda erigan kislorod) ajralib chiqayotgan vodorod atomi bilan birikib H⁺ ionining qaytarilishini osonlashtiradi (kislorod qutbsizlanishi).
Elektrokimyoviy korroziyaning elektr toki vujudga kelishi bilan bog’liqligini ko’rib chiqdik. Shunday ekan, korroziya tezligi elektr tokining miqdoriga, bu esa element qutblaridagi potensiallar ayirmasiga mutanosib bo’ladi. Shuning uchun qutblanish (qutblovchi moddalar) elektrokimyoviy korroziyani susaytiradi, aksincha yuqorida kislorod misolida ko’rib o’tilganidek, qutbsizlantiruvchi moddalar korroziyani tezlashtiradi.
Elektrokimyoviy korroziya mehanizmini temirni nam havo muhitida korroziyaga uchrashi misolida ham kuzatishimiz mumkin (18.1-rasm)