Металл конструкцияларини чегаравий ҳолатлар услуби бўйича ҳисоблаш

Чегаравий ҳолатлар усулининг мохияти
Темирбетон конструкцияларини ҳисоблашнинг бундай усули бузувчи зўриқишлар усулининг такомиллашган варианти ҳисобланади:
Мазкур усул бўйича ҳисобланган конструкциялар бир мунча тежамли бўлади.
Унинг асосини қуйидагилар ташкил этади:

• 
  конструкциянинг чегаравий ҳолати деган тушунчаси киритилди. Стандарт СЭВ384-74 кўра барча чегаравий ҳолатнинг икки гуруҳи белгиланди:
  

биринчиси - юк кўтариш қобиляти, иккинчиси - нормал шароитда ишга яроқлилиги;

• 
  кесим юзаларининг мустаҳкамлиги элементнинг кучланиш- деформацияланиш ҳолатининг III босқичи бўйича амалга оширилади
  
• 
  конструкциянинг нормал шароитда фойдаланишга яроқлилиги уни кучланиш - деформацияланиш ҳолатининг I ѐки II босқичидан келиб чиққан ҳолда бажарилади;
  
• 
  заҳиравий умумий коэффициенти ўрнига юк, материал ва ишлаш шароити бўйича ҳисобий ишончлилик коэффициентлари киритилди.
  

Чегаравий ҳолатнинг биринчи гурухи бўйича ҳисоб ишлари қуйидагиларни ўз ичига олади: мустаҳкамликка ҳисоблаш, конструкцияни бузилишдан сақлашини таъминловчи турғунликка ҳисоблаш, конструкция шаклини ўзгармаслигини таъминловчи ҳолат устиворликка ҳисоблаш (узунасига эгилиш ҳисоби); чидамлиликка ҳисоблаш ва чарчаш бузулишдан асрашга ҳисоблаш.
Иккинчи гурух бўйича чегаравий ҳолат ҳисоби қуйидагиларни ўз ичига олади: конструкцияда ёриқ ҳосил бўлиши бўйича ёки уларни очилиши бўйича ҳисоблаш; конструкцияни рухсат этилмаган силжишлардан асраш учун деформациялар бўйича ҳисоблаш.
Бунда чегаравий ҳолатларнинг биринчи гуруҳи бўйича ҳисоблаш муҳимроқ ҳисобланади, чунки у конструкция ҳаѐтини белгилайди. Шунинг учун чегаравий ҳолат биринчи гуруҳи бўйича ҳисоблаш барча конструкциялар учун шарт.
Конструкцияларни деформацияга ҳисоблашда уларда ташқи юкдан ҳосил
бўладиган солқилик - f, унинг чекланган миқдори f_u дан ортиб кетмаслиги таъминланиши зарур, яъни
f   f_и  (6.5)

Солқиланишнинг чекланган миқдори келтирилган.
f_и ҚМҚнинг 1.2- жадвалда

Деформацияни чеклаш нима учун керак деган савол туриши табиий.
Деформацияни чеклаш зарурати қуйидаги сабаблар туфайли вужудга келди:

• 
  кўзга ташланадиган эгилишлар одам психикасига салбий таъсир этадиган ҳолларда;
  
• 
  конструкциялар тебранганда одамларда ҳосил бўладиган ѐмон ҳиссиѐт уйғотадиган ҳолатларида;
  
• 
  технологик ускунани нормал ишлаши учун шароитни бузилиши ва элементнинг деформацияси натижасида мураккаб конструкцияни зарарланиши ҳолатларида ва ҳ. к.
  

Конструкцияларни ишлаш шароити ва йўналишини ҳисобга олиб, меъёрий ҳужжатларда деформациянинг чегаравий қиймати белгиланади ва уларни ҳисоблашда эътиборга олиш зарур деб белгилаб қўйилди.
Биринчи ёки иккинчи чегаравий ҳолатни вужудга келиши қуйидаги асосий омилларга боғлиқ:

• 
  ташқи кучлар ва таъсирлар қийматига;
  
• 
  бетон ва арматуранинг механиқ характеристикасига (вақтинча қаршилиги, оқиш чегараси);
  
• 
  конструкцияларнинг ишлаш шароитига (тайёрлашдаги шароити, зарарли муҳитда ишлаши ва ҳ.к).
  

Юқорида келтирилган омилларни ҳисобга олиш учун бир қатор коэффициентлар тизими ишлаб чиқилди.
Юкларнинг меъѐрий миқдорини ўзгариши ҳисоблашда:

• 
  юк бўйича ишончлилик коэффициентлари - _f ;
  
• 
  бетон ва арматуранинг механиқ тавсифини ўзгарувчанлиги бўйича ишончлилик коэффициентлари - _в ,  _s ;
  
• 
  ишлаш шароити бўйича коэффициентлари - _bi ;  _si ,
  
• 
  конструкцияларни қандай мақсадларда (бино ва иншоотларни халқ хўжалигидаги аҳамиятига қараб) фойдаланилишига қараб, ишончлилик
  

коэффициенти - _n
орқали ҳисобга олинади.

Юқорида келтирилган коэффициентлар тизимини қўлланилишига сабаб, конструкцияларга энг ноқулай вазиятларда юклар таъсир этганда ҳам материаллар мустаҳкамлиги қиймати жуда кичик бўлганда ҳам конструкциялар мураккаб чегаравий ҳоллатга дуч келганда ҳам ишончлилигини таъминлай олади.
Назорат саволлари:
1.Биринчи гуруҳ чегаравий ҳолат бўйича қандай ҳисобланади?
2.Иккинчи гуруҳ чегаравий ҳолат бўйича қандай ҳисобланади?
3.Чегаравий ҳолатлар усулининг моҳиятини тушинтиринг.