Metal sim yuzasini qoplamalash va yuza qismlarini kimoviy tozalash

 
 
 
 

---

46 
 
TALKNI TOZALASH JARAYONIDA TALK SIFATIGA JARAYON HARORATI 
VA KISLOTA KONSENTRATSIYASINI TA’SIRI 
 
To’raA. A., ShomutalovD.M, AzamatovO’.R.AbduraimovB. M. 
TKTI 
Talk 
— Mg
3
Si
4
O
10
(OH)
2
—
mineral, kristall modda
. Fizik xossasiga ko’ra oq rangli 
(kamdan kam holda yashir rangli) yumshoq kukun. Talkning sifati uning oqligi bilan belgilanadi. 
Ishlab chiqarish sanoatlarida maydalangan talk, mikrotalklar qo’llaniladi. 
O’zbekistonda ham talk zahirasi mavjud bo’lib, lekin undagi talkning sifati juda past 
(kulrang rangli, ortiqcha qo’shimchalar boy). Ilmiyishimizgaqazibolinayotgantalkingsifatinioshirish 
maqsad qilib olindi.Hozirgikundagicheteltajribasinio’rganibchiqildi.Unga ko’ra talkini tozalash bir 
nechta bosqichda amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda qazib olingan talk mexanik 
qo’shimchalardan tozalanadi. Undan keyin hosil bo’lgan past navli xomashyo bilan 1:3 nisbatda 
olingan sulfat yoki nitrat kislota yordamida bir necha soat mobaynida yaxshilab aralashtirib turgan 
holda ma’lum haroratda qizdirilib turiladi. Hosilbo’lgan suspenziyasentrifugalanib, pH=6,5-7,5 
oraliqdabo’lgungaqadaryuviladi.Hosil bo’lgan qattiq qoldiq quritib maydalanadi. 
Talkningsifatiniyaxshilashmaqsadidauningtozaligi, 
ya’nioqlikdarajasinioshirishdakislotakonsentratsiyasivaharoratningta’sirinio’rganibchiqdik. 
Kislotakonsentratsiyasiningta’sirinio’rganibchiqishmaqsadidasulfatvanitratkislotalariningturlikonse
ntratsiyalieritmalaridanfoydalanildivaolingantalkingoqlikdarajasio’lchabborildi. Natijalar asosida 
sulfat va nitrat kislota konsentratsiyasining talk oqligiga ta’siri grafigi qurildi. 
Talkni tozalashda sulfat va nitrat kislota konsentratsiyasi bilan talk oqligining bog’liqligi 
grafigi. 1 – sulfat kislota; 2 – nitrat kislota 

---

47 
Yuqoridagi tajriba natijalari asosida nitrat kislota yordamida tozalash sulfat kislota bilan 
tozalashga nisbatan birmuncha sifatli va samaraliroq ekanligini aniqlandi. 
Tajribamizning ikkinchi qismi talk oqligining harorat o’zgarishi bilan ortib borishini 
o’rganib chiqish bo’ldi. Bundabiztajribani 60; 80; 90; 130; 180°Charoratlarda va nitrat kislota 
yordamidaolibbordik. 
Tajribalarnatijalarishuniko’rsatdiki, 
haroratortishibilantalkingoqlikdarajasihamortibbordi.Bundatozalaolingantalkingoqlikdarajasileyko
metrbo’yichategishlicha 70; 79; 82,2; 83,5; 84,6 nitashkilqildi.
Talkni nitrat kislota yordamida tozalash jarayonida olingan talk oqligining 
haroratga bog’liqligining grafigi 
Natijalarshuniko’rsatdikitalkingoqliginioshirishuchuntozalashjarayonidagiharoratniyuqorilig
iijobiyta’sirko’rsatadi.Xulosaqilibaytganda, yuqoriharoratkattaiqtisodiyta’minottalabqilishisababli, 
talknitozalashdauniqo’llanilishimaqsadqilingansohadankelibchiqqanholdaunisifatinitanlashlozim. 
Talknisanoatdavaxo’jalikhayotdaquyidagisohalardaqo’llaniladi. 
Bolalaruchunteriniyumshatuvchiupaishlabchiqarishdaqo’llaniladi.Xo’jalikdayuzalarning 
(rezinaqo’lqoplarda, 
kiyimlarda, 
kameralaroralig’ida, 
velosipedg’ildiragiqoplamalarida) 
ishqalanishinikamaytirishmaqsadidaqo’llaniladi.Undantashqarirezinabuyumlarniuzoqmuddatlisaqla
shdaqatlamlararoyopishibqolmasliknita’minlashmaqsadidaishlatiladi. 
Tibbiyotdako’plabdori-darmonlar(misoluchun, 
kalsiyglyukonat) 
tarkibigaMagniyvakremniymanbasisifatidaqo’shiladi. 
To’ldiruvchisifatidarezina, qog’oz, lak-bo’yoq, dori-darmonsanoatidaishlatiladi. 
Asosiyqo’llaniladigansohasi 
– 
keramikbuyumlarishlabchiqarish 
(ayniqsa, 
radioizolyatsiyasifatida). 
Oziq-ovqatsanoatidaE553boziq-ovqatqo’shimchasisifatidaro’yxatdano’tgan.