3
НООРГАНИК МОДДАЛАР ТЕХНОЛОГИЯСИ ВА САНОАТ ЭКОЛОГИЯСИ
METAL SIM YUZASINI QOPLAMALASH VA
YUZA QISMLARINI KIMOVIY TOZALASH
G’oziyev D.Y. Yusupova N.
,
TKTI
Kimyoviy tozalash metalning yuza qismiga ishlov berish yuza qatlamini mustahkamlash kir
va iflos qatlamlarini tozalash uchun xizmat qiladi. Metalning yuza qismini tozalashda ishqorlar va
kislotalardan foydalaniladi. Bu vositalarga NaOH, Na
2
CO
3
, Na
3
PO
4
va H
2
SO
4
kabi
moddalarning
suvli eritmasi yordamida kimyoviy ishlov beriladi.NaOH metalning korroziyalanishining oldini
oladi.Bundan tashqari metallarni bura bilan yuza qatlamining mustahkamligini oshirish
imkoniyatini beradi.Kuydirilgan simning okaleniyasini yo’qotish uchun sulfat kislotadan
foydalaniladi. Sulfat kislotadan so’ng bura yordamida yuza qatlamining mustahkamligi
oshirilad.Bunda katta diametrli simlar sim tortuvchi apparatlar orqali
kichik diametrli holatga
keltiriladi. Sim yuzasini qoplamalash uchun foskon, bura , mis kuporos yordamida qoplamalash
imkoniyatini beradi. Foskon bilan sim yuzasini qoplamalash uchun maxsus yuvish vositalari hamda
foskonning suvli aralashmasidan foydalaniladi. Bu aralashmalarga ishqorlar, sodalar, trinatriy fosfat
kabi moddalar yordamida amalga oshiriladi.Foskon bilan qoplamalangan simlardan shuruplar
armaturalar ishlab ciqarish imkoniyatlari mavjud. Foskon yordamida qoplamalash quyidagi 1-
jadvalda keltirilgan
Jarayon
Aralashma tarkibi
Ishlash rejimi
Yog’sizlantirish
NOH; 50 g/litr
Na
2
CO
3
30 g/litr
60
0
C
Issiq
suv bilan yuvish
H
2
O
60
0
C
Kimyoviy ishlov
berish
H
2
SO
4
150-220 g/litr
60
0-
70C
Sovuq suv bilan yuvish
H
2
O
Issiq suv bilan yuvish
H
2
O
60
0
C
Kimyoviy ishlov berish
Foskon 35
60
0-
70C
Sovuq suv bilan yuvish
H
2
O
Issiq suv bilan yuvish
H
2
O
60
0
C
1-jadval metal simni yuzasini foskon
bilan qoplamlash rejimi
Quyidagi 2-jadval orqali metalning yuza qismini kimyoviy tozalash va mis kuporosi
qoplamasini elektroliz jarayoni yordamida o’rnatish keltirilgan. Bu jarayonlarda vannalar mavjud
bo’lib , bu vannalar ichida metal sim yuritiladi. Har bir vannada markazdan qochma kuch tasirida
ishlaydigan nasoslar mavjud bo`lib nasoslar aralashmalarni sirkulyatsiya bo’lishi uchun xizmat
qiladi.Bundan tashqari har bir vannada gazoduvkalar mavjud ular sim yuzasida qolgan
aralashmalarni havo bilan tozalab turadi
4
Jarayonlar
Aralashma tarkibi
Ishlash rejimi
1.
Mexanik
gubka bilan
tozalash
H
2
O
60
0
C
2.
Yog’sizlantirish
NaOH 100-150 g/litr
Na
2
CO
3
30-50 g/litr
60-75
0
C
3.
Issiq suv bilan yuvish
H
2
O
60
0
C
4.
Sovuq suv bilan yuvish
H
2
O
5.
Kimyoviy ishlov berish
H
2
SO
4
150-220 g/litr
6.
Sovuq suv bilan yuvish
H
2
O
7.
Kimyoviy ishlov berish
H
2
SO
4
100-180 g/litr
8.
Mis kuporosi qoplamasini
o’rnatish
CuSO
4
5H
2
O 80-120 g/litr
H
2
SO
4
50-100 g/litr
9.
Issiq suv bilan yuvish
H
2
O
60
0
C
10.
Neytralizatsiya
H
2
O va Na
2
CO
3
(2%)
2-jadval metal simning yuzasini mis kuporosi bilan qoplamalash rejimi
Mexanik gubka bilan tozalash jarayoni orqali metal sim mexanik gubka bilan issiq suv
yordamida tozalanadi. Mexanik gubka metalning yuza qatlamini tozalash
uchun xizmat qiladi
Yog’sizlantirish jarayonida esa sodalarning suvli eritmasi yordamida yog’sizlantirish jarayoni olib
boriladi.Bu jarayonda metal sim yuzasidagi yog’li kir qatlam tozlanadi.Bu jarayonda elektroliz
jarayoni olib boriladi, temperatura ham beriladi. Keyingi jarayonlarda metal sim yuviladi.
Kimyoviy ishlov berish jararayonida sulfat kislotaning suvli eritmasi yordamida kimyoviy ishlov
beriladi, bu jarayonda metal sim yuzasidagi temir po’stloqlari tozalanadi keyin sovuq suv bilan
yuvilib tozalanadi yana kimyoviy ishlov berish jarayoni olib boriladi.
Mis kuporosi qoplamasini
o’rnatish jarayonida mis kuporosi va sulfat kislotaning suvli eritmasi yordamida metal sim yuzasiga
mis kuporosi qoplamasi o’rnatiladi. Keyingi bosqichlarda yuvish va neytralizatsiya va havo bilan
qurutish jarayonlari olib boriladi. Bu jarayonlardan keyin metal sim fler yordamida siqib qoplama
mustahkamlanadi va o’rash uchun yuboriladi. Bu metal simlar quyidagi markalarda ishlab
chiqariladi: 08G2C; 08GA; 09G2C..Bu payvandlovchi provolkalar turli xil temirlarni
payvandlashda ishlatiladi.
