Meni muncha yakkalading baring

Shuningdek, ko'p o'tmay, shu mojaroga bag'ishlangan "Talading baring" she'ri paydo bo'ladi. She'r shunday boshlanadi:
Eshit arzi holim, ey shanqilar,
Meni muncha yakkalading baring.
Chopishib kelib, qoqishib tutib,
Xiyla qo'rqitib, talading baring.
Ubaydulla usta Solih ogʻli Zavqiy 1853 yili Qo'qoning Shayhon (Daxmai bolo) hozirgi Zavqiyobod mahallasida kosib oilasida tug'ilgan. Uning otasi maxsido'z usta edi. Ubaydullo avval mahalla masjidi qoshidagi eski usul maktabida xat-savodini chiqargan, taxminan 1870-71 yillarda ilm ihlosmandi, tog'asi Muhammad Sodiq maslahati bilan Qo'qondagi «Madrasai oliy» da, keyin «Madrasai chalpak» da tahsil oladi. 1874 yili otasining oyoqlari shol bo'lib qolgach, Ubaydullo o'qishni tugatib, «Madrasi oliy» dagi xujrasida ota kasbi maxsido zlik qilib, roʻzgʻor tebratishga majbur bo'ladi. Ubaydullo talabalik yillarida tog'asi taqdim qilgan A.Navoiyning «Chor devon»ini, «Xamsa» sini mutoala qilib, unga ergashib she'r mashq qilar ekan. O'ziga Zavqiy deb tahallus tanlaydi.
Zavqiy salaflari, A.Navoiy, Fuzuliylar an'anasini davom ettirib, ishq muhabbat kechinmalarini nazm ga solish bilan shoirlikka kirib kelgan. Xususan Zavqiy A.Navoiyning «Netay» radifli g'azaliga shu vazn, qofiya va mazmunda nazira bog'lab, uni yanadda mukammalashtirgan bo'lsa, Furqatning «Uch xarobati» musaddasi ruxi va uslubida, «Bodom vasling g'azalidir. Zavqiy ham Furqatdek samimiy muhabbatga ega bo'lgan, ammo taqdirning vafosizligidan alam va iztirob chekkan «Uch oshiq» haqida fikr yuritgan. Ikkalasi ham aruzning romal bahrida yozilgan:
Zavqiy tog'asi Muhammad Sodiq bilan birgalikda 1900 yil xaj safariga chiqadilar. Ular Kavkaz, Turkiya, Misr orqali Makkatulloga yetib boradilar. Safar uch yil davom etadi. Xaj safari Zavqiy ijodida haqiqatpeshalik tomon jiddiy o'sishni ta'minlaydi. Endilikda u o'z asarlarida xalqarvarlik g'oyasini ilgari suradi. Mavjud ijtimoiy tuzumdan nafratlanishi, farovon turmushga intilishi, ijtimoiy adolatsizlik jaholat va qoloqlikni la'natlash asosiy maqsadga aylanib qoladi.
Tabiatan hozirjavob Zavqiy ijodda ham o'ziga xos uslubda zo'r mahorat va jur'at bilan hajviy asarlar yoza boshladi, lekin bu uning boshiga ko'p tashvishlar olib keldi. Chunonchi, 1905 — 1906-yillarda "Ahli rasta hajvi" nomli 47 baytlik hajviy she'r yozadi, unda 46 kishini nomma-nom tilga oladi va har birining o'ziga xos fe'li-atvorini, nojo'ya xatti-harakatlarini keskin hajv qiladi.
Bu ham yetmaganidek, uni katta qog'ozga ko'chirib, Qo'qondagi eng gayjum sayilgoh — Mo'ymarak (Mo'yi muborak) dagi baland bir terakka osib qo'yadi. Xalq bu hajviyani o'qib, zikr qilingan boylar ustidan miriqib kuladilar, she'r Qo'qonda katta shov-shuvga aylanadi.
Hokim shoirni tergov qilib, qattiq tanbeh beradi, shahar boyonlariga rahna so-luvchi bunday she'rlar yozishni ta'qiqlaydi. Uni ogohlantirib, yana shunday ish sodir bo'lsa, Sibirga surgun qilishini aytadi. Biroq shoir bunday ta'qiblardan cho'chimaydi, aksincha, qalami tig'ini yanada charxlab, bundan-da o'tkir hajvlar yozadi.
Shuningdek, ko'p o'tmay, shu mojaroga bag'ishlangan "Talading baring" she'ri paydo bo'ladi. She'r shunday boshlanadi:
Eshit arzi holim, ey shanqilar,
Meni muncha yakkalading baring.Chopishib kelib, qoqishib tutib,
Xiyla qo'rqitib, talading baring.
Zavqiy lirikasining realistik kuchi, ayniqsa, uning siyosiy mavzularida yozilgan she'rlarida yaqqol ko rinib turadi, «Demish Xon», «Ajab ermas», «Farg'ona» asarlari ajoyib siyosiy she'r namunasidir. «Demish Xon» she'r muhammasi shaklida yozilgan.
Zavqiy dostolari
Zavqiy masnaviy yo'lda 2 ta hajviy doston yaratgan.
1. «Voqean qozi saylov» 1910 yili yozilgan. 65 baytdan iborat. Dostonga saylov oldi jarayonida sodir bo'lgan voqea, ya'ni qozilikni egallash maqsadida Xo'ja Kamol va Xakimjon qozilarning mansa talashib, o'z nomzodlarini o'tkazish maqsadida qilgan barcha yaramas harakatlari asos qilib olingan. Syujet avvalida shoir qozillikka davogar Xoja Kamolning hajviy tasvirini keltirar ekan, uning qozilik davrida qilgan jirkanch ishlaridan ham lavhalar keltiradi