Menejmentga kirish

3-mavzu. Menejmentning nazariy asoslari 
 
№ Atamaning oʻzbek 
tilidagi nomi 
Atamaning rus tilidagi 
nomi 
Atamaning ingliz 
tilidagi nomi 
Atamaning oʻzbek 
tilidagi izohi 
1 
Maqsad 
Цель 
The goal 
muddao, murod, 
ya'ni u yoki bu 
niyatga erishmoq 
uchun koʻzda 
tutilgan mushtarak 
orzu 
2 
Funksiya 
Функция 
Function 
biror kimsa yoki 
narsaning ish, 
faoliyat doirasi, 
vazifasi degan 
ma'nolarni bildiradi 
3 
Vazifa 
Задача 
Duty 
amalga oshirilishi, 
hal qilinishi lozim 
boʻlgan masala, 
oʻrganilishi lozim 
boʻlgan, koʻzda 
tutilgan maqsad, yoki 
biror-bir topshiriq, 
xizmat, yumush, 
xizmat lavozimi, 
mansab, amal
demakdir 
4 
Boshqaruv 
funktsiyasi 
Управленческий 
функция 
Function of 
Management 
u yoki bu ob'ektni 
boshqarishga oid
aniq vazifalarni hal
etishga qaratilgan bir 
turdagi ishlar majmui 
Tashkil qilish 
Организоват 
Organizing 
boshqaruv ob'ekti 
doirasida barcha 
boshqariluvchi va 
boshqaruvchi 
jarayonlarning 
uyushqoqligini 
ta'minlash 
6 
Usul 
Mетод 
Method 
tadqiqot qilish yoki 
ta'sir koʻrsatish 
usulidir. Tadqiqot 
qilish nuqtai 
nazaridan uslub 
deganda boshqaruv 
ob'ektini oʻrganish 
jarayonida 
qoʻllaniladigan 
usullar, ya'ni: 
• sistema (tizim)li 
yondoshuv; 
• kompleks 

---

381 
yondoshuv; 
• tarkibiy yondoshuv; 
• integratsion 
yondoshuv; 
• modellashtirish; 
• iqtisodiy-matematik 
yondoshuv; 
• kuzatish; 
• eksperiment; 
• sotsiologik kuzatuv 
kabi tahlilning ilmiy 
usullari tushuniladi. 
Ta'sir koʻrsatish 
nuqtai nazardan esa 
usul deganda 
boshqarish 
funktsiyalarini 
amalga oshirish 
uchun boshqaruv 
ob'ektiga ta'sir 
oʻtkazish usullari 
tushuniladi. Bunday 
usullarga quyidagilar 
kiradi: 
- funktsional 
tizimosti ob'ektlarini 
boshqarish usuli; 
- boshqarish 
funktsiyalarini 
bajarish usullari; 
- boshqaruv 
qarorlarini qabul 
qilish usullari. 
7 
Boshqaruv usullari 
Методы управление 
Management 
methods 
xodimlarga va 
umuman ishlab 
chiqarish jamoalariga 
ta'sir koʻrsatish 
usullari boʻlib, bu 
usullar qoʻyilgan 
maqsadlarga erishish 
jarayonida mazkur 
xodimlar va 
jamoalarning 
faoliyatini 
uygʻunlashtirish 
8 
Tashkiliy-
ma'muriy usullar 
Организационные и 
административные 
методы 
Organizational 
and administrative 
methods 
boshqaruv 
organlarining oʻzaro 
aloqada ishlashini, 
boshqaruv 
munosabatlarini aks 
ettirib, 

---

382 
boshqariluvchi 
ob'ektlarga ma'muriy 
ta'sir koʻrsatishning 
butun mexanizmini 
ifodalaydi 
9 
Boshqarishning 
iqtisodiy usullari 
Экономические методы 
управление 
Economic 
methods of 
management 
iqtisodiy 
manfaatlarni samarali 
boshqarish va 
ulardan 
foydalanishga 
asoslanadigan usullar 
10 Talab 
Спрос 
Demand 
ehtiyojning pul 
qbilan qondirilgan 
qismi 
4-mavzu. 
_
 
№ 
Atamaning 
oʻzbek tilidagi 
nomi 
Atamaning rus 
tilidagi nomi 
Atamaning ingliz 
tilidagi nomi 
Atamaning oʻzbek tilidagi 
izohi 
1 
Tuzilma 
Структура 
Structure 
lotincha soʻz boʻlib, narsalar 
tarkibiy qismlarining oʻzaro 
bogʻliq, ravishda joylashishi, 
tuzilishini bildiradi 
2 
Boshqaruv 
tuzilmasi 
Cтруктура 
управления 
Management 
structure 
boshqaruv maqsadlarini 
amalga oshiruvchi va 
funktsiyalarni bajaruvchi bir-
biri bilan bogʻlangan turli 
boshqaruv organlari va 
boʻgʻinlarining majmui 
3 
Boshqarish 
boʻgʻini 
Блок управления 
Management unit boshqarishning ayrim yoki 
qator funktsiyalarini 
bajaruvchi mustaqil 
strukturasi boʻlimlaridir 
4 
Chiziqli rasmiy 
aloqa 
Линейный 
официальный 
контакт 
Linear official 
сontact 
rahbarlik toʻlaqonli boʻlib, 
quyi organ quyi faoliyatga 
doir barcha masalalarga 
daxldor boʻladi 
Konglomerat 
Конгломерат 
Conglomerate 
Turli strukturalarni birgalikda 
qoʻshib olib borilishini 
anglatadi. Bunday strukturani 
yirik korporatsiyalarda, ya'ni 
chiziqli, funktsional, dasturli 
maqsadli strukturalarning 
birgalikda amal qilishida 
koʻrish mumkin 
6 
Korxona 
Предприятие 
Enterprise 
yuridik shaxs huquqlariga ega 
boʻlgan xoʻjalik sub'ekti 
boʻlib, oʻziga tegishli yoki 
toʻliq xoʻjalik hisobidagi 
mulkdan foydalanish asosida 

---

383 
mahsulot ishlab chiqaradi, 
sotadi yoki almashadi, ishlar 
bajaradi, xizmatlar koʻrsatadi 
7 
Firma 
Фирма 
Firm 
Korxonadan farqli oʻlaroq, 
ishlab chiqarish va noishlab 
chiqarish sohalarida turli-
tuman tadbirkorlik faoliyatini 
bildiradi. Bunday nomni 
sanoat korxonasi, davolash 
muassasasi uchun ham, 
qurilish tresti va vositachilik 
tashkiloti uchun ham, savdo 
va konsullik faoliyati uchun 
ham, xodimlar tayyorlash va 
malakasini oshirish, sayyohlik 
va boshqa tashkilotlar uchun 
ham nisbatan ishlatish 
mumkin 
8 
Lizing firmalar 
Лизинговые 
компании 
Leasing 
companies 
Salohiyati qudratli xoʻjalik 
tizimi yetarlicha moliyaviy 
vositalari boʻlmagan boshqa 
bir korxonaga mashina-
uskunalar va boshqa 
mulklarni shartnoma asosida 
muayyan muddatga berib 
turadi. Muddat tugagandan 
soʻng ijarachi bu mulkni 
qoldiq qiymati boʻyicha sotib 
olish huquqiga ega boʻluvchi 
firmalar 
9 
Konsalting 
firmalar 
Консалтинговые 
фирмы 
Consulting firms 
ishlab chiqarishning turli 
muammolari yuzasidan 
maslahatlar beradi, loyihalash 
bilan shugʻullanadi, xoʻjalik 
yuritishning yangi shakllariga 
oʻtish, boshqaruv tizimlarini 
takomillashtirish va shunga 
oʻxshash faoliyat turlariga 
koʻmaklashuvchi firmalar 
10 Venchur 
firmalari 
Фирмы венчурного 
капитала 
Venture capital 
firms 
kichik biznesning bir turi 
boʻlib: ilmiy-muhandislik 
ishlari; yangi texnika, 
texnologiya, tovar 
namunalarini yaratish; tijorat 
ishini tashkil etish usullarini 
ishlab chiqish va amaliyotga 
joriy etish; yirik firmalar va 
davlat ijara kontrakti 
buyurtmalarini bajarish; 
ishlab chiqarishni boshqarish 
bilan shugʻullanadi 

---

384 
5-mavzu. Tashkilotlar va ularni boshqarish 
№ 
Atamaning 
oʻzbek tilidagi 
nomi 
Atamaning rus tilidagi 
nomi 
Atamaning ingliz 
tilidagi nomi 
Atamaning oʻzbek tilidagi 
izohi 
1 
Investor 
Инвестор 
Investor 
biron-bir faoliyatga, 
korhonaga foyda olish 
maqsadida uzoq muddatli 
kapital kiritishni amalaga 
oshiruvchi hususiy 
tadbirkor, tashkilot yoki 
davlat 
2 
Venchur firma 
Венчурная фирма 
Venture firm 
tijorat bilan 
shugʻullanuvchi ilmiy-
tehnik firma, yangi 
tehnologiyalar va 
mahsulotlarni 
daromadlarni avvaldan 
belgilamagan holda ishlab 
chiqish va qыllash bilan 
shugʻullanadi 
(tavakkalchilikka 
asoslangan kapital 
qoʻyilmasi) 
3 
Aksiya 
Акция 
Stock 
aksiyadorlik jamiyati 
tomonidan chiqariluvchi 
hamda uning egasi, 
aksiyadorlik jamiyatining 
a'zosiga jamiyatni 
boshqarish va foydadan 
dividend olish huquqini 
beruvchi qimmatbaho 
qogʻoz 
4 
Virtual zavod 
Виртуальный завод 
Virtual factory 
boshqa boshqa hududlarda 
joylashgan va strategic 
alyans tarkibiga kiruvchi 
yetkazib beruvchilar va 
hamkor firmalar 
tomonidan amalga 
oshiriladigan, ishlab 
chiqarish faoliyatining 
tashkillashtirish shakli 
Qoʻshma 
korxona 
Cовместные 
предприятия 
Joint ventures 
biror bir biznes yuritish 
uchun ikkita korxona 
tomonidan tuziladigan 
mustaqil firma 
6 
Ishlab chiqarish 
tizimi 
Производственная 
система 
Manufacturing 
System 
korxonaning operatsion 
resurslaridan kiritilayotgan 
ishlab chiqarish omilini 
(“kirish”) korxona 
tomonidan tanlangan 

---

385 
maxsulotga (“chiqish”) 
aylantirish maqsadida 
foydalanadigan tizimdir 
7 
Konversiya 
Преобразование 
Conversion 
korxonaning umuman 
boshqa turdagi mahsulot 
ishlab chiqarishga oʻtishi 
8 
Konsern 
Концерн 
Concern 
turli tarmoqlardagi 
mustaqil korhonalarning 
ishtirok etish tizimi, 
qoʻshma tadqiqotlar, 
patent-lisenziya 
kelishuvlari, 
moliyalashtirish, ishlab 
chiqarish hamkorligi 
vositasida birlashuvi 
9 
Korxonaning 
tijorat sirlari 
Торговые секреты 
компании 
Company's trade 
secrets 
korxonaning ishlab 
chiqarish, texnologiyalar, 
boshqaruv va boshqa 
turdagi faoliyati bilan 
bogʻliq, oshkor qilinishi 
korxona manfaatlariga 
zarar yetkazishi mumkin 
boʻlgan, davlat sirlariga 
aloqasi boʻlmagan 
ma'lumotlar.
10 Holding 
kompaniyasi 
Холдинговая 
компания 
Holding company 
oʻz kapitalidan boshqa 
kompaniyalarni 
boshqarish, ularga 
rahbarlik qilish va 
dividend olish maqsadida 
ularning aksiyalarini sotib 
olishda foydalanuvchi 
aksiyadorlik kompaniyasi 

---

386 
6-mavzu. Zamonaviy menejer 
№ 
Atamaning 
oʻzbek tilidagi 
nomi 
Atamaning rus tilidagi 
nomi 
Atamaning 
ingliz tilidagi 
nomi 
Atamaning oʻzbek tilidagi 
izohi 
1 
Mehnat 
Труд 
Labor 
insonning aqliy va 
jismoniy qobiliyatini 
ishga slogan holda biron 
bir faoliyat bilan 
shugʻullanish jarayoni 
2 
Xodim 
Cотрудник 
Employee 
biror idora yoki 
muassasada ishlovchi 
kishi, xizmatchi 
3 
Xodimlarni 
boshqarish 
Управление персоналом 
Staff 
management 
korxonada band boʻlgan 
kishilar salohiyatini 
rivojlantirish va undan 
samarali foydalanish, 
ularning normal 
(moʻtadil) faoliyat 
koʻrsatishi uchun zaruriy 
shart-sharoit yaratish 
boʻyicha oʻzaro 
bogʻlangan tashkiliy-
iqtisodiy va ijtimoiy 
tadbirlar tizimi 
4 
Samaradorlik 
Эффективность 
Efficiency 
korxona uchun 
maksimal qiymat 
yaratish maqsadiga 
yoʻnaltirilgan faoliyat 
natijasini aks 
ettiruvchi kategoriya 
Shaxsiy 
tajriba 
yig`ilishi 
Личный опыт 
Personal 
experience 
ishchi bir hil 
jarayonni koʻp 
takrorlashi natijasida 
olinadigan ustachilik 
va oʻz ishlab 
chiqaruvchanligi 
oshishi 
6 
Ish vaqti 
zahirasi 
Потратьте время 
Reserve time ishlar boshlanishining 
erta va kech muddati 
oralig`ida yotgan, 
ishlar bajarilishi 
kechiktirilishi 
mumkin boʻlgan vaqt 
7 
Real daromad Реальный доход 
Real income 
Nominal 
daromadning xarid 
qobiliyati 

---

387 
8 
Nominal 
daromad 
Номинальный доход 
Nominal 
income 
Ma’lum davr 
mobaynida bajarilgan 
ish uchun olingan 
daromad 
9 
Mehnat 
shartnomasi 
Трудовой договор 
Labor 
contract 
tadbirkor va ishga 
kiruvchi shaxs 
oʻrtasidagi kelishuv, 
unga koʻra xodimning 
mehnat vazifasi, ish 
joyi, lavozimi, oylik 
ish haqi, ish boshlash 
vaqti va hokazolar 
belgilab beriladi 
10 Mehnat 
unumdorligi 
Производительность 
труда 
Labour 
productivity 
insonlar ishlab 
chiqarish 
faoliyatining 
samaradorligi; hodim 
moddiy ishlab 
chiqarish sohasida ish 
vaqti birligida ishlab 
chiqargan mahsulotlar 
miqdori yoki 
mahsulot birligini 
ishlab chiqarish uchun 
sarflangan vaqt bilan 
oʻlchanadi 
7-mavzu. Boshqaruv mehnatini tashkil qilish 
№ 
Atamaning 
oʻzbek 
tilidagi nomi 
Atamaning rus 
tilidagi nomi 
Atamaning 
ingliz tilidagi 
nomi 
Atamaning oʻzbek 
tilidagi izohi 
1 
Evristik 
mehnat 
Интуитивная работа Intuitive work 
hammadan avval 
rahbarlar va 
mutaxasislarning 
mehnatidir, u ijodiy 
aqliy faoliyatining 
tabiati, ularning 
psixofiziologik 
mohiyatini toʻliq 
darajada aks ettiradi 
2 
Ma’muriy 
mehnat 
Административная 
работа 
Administrative 
work 
aqliy mehnatning 
oʻziga xos turi 

---

388 
boʻlib, uning 
vazifaviy 
belgilanishi odamlar 
harakati va hulqini 
ularning mehnat 
faoliyatlari 
jarayonida bevosita 
boshqarishdan 
iborat boʻladi 
3 
Operator 
mehnati 
Oператор труда 
Operator labor 
asosan texnik 
ijrochilarning ishlab 
chiqarish va 
boshqaruv 
jarayonlarini 
axborotli ta’minlash 
uchun zarur boʻlgan 
stereotipli (bir 
xildagi), 
takrorlanuvchi 
operatsiyalarni 
bajarish boʻyicha 
mehnatidar 
4 
Anketali va 
ogʻzaki 
soʻrovlar 
Опросы и устные 
просьбы 
Surveys and 
verbal requests 
xodimning uning 
mehnati qanchalik 
ratsional tashkil 
qilinganligi haqidagi 
fikrini oʻrganish 
maqsadida 
oʻtkaziladi 
Axborot bilan 
ishlash 
Работа с медиа 
Working with 
the media 
oʻzini oʻzi 
boshqarishning 
vazifasi sifatida, 
boshqa vazifalar 
oʻrtasidagi muhim 
bogʻlovchi boʻgʻin 
6 
Ish 
Дело 
Work 
tabiat va inson 
tomonidan 
birlashgan 
xarakterlarining 
ob’ektiv natijasi 
7 
Mehnat 
jadalligi 
Интенсивность 
труда 
Intensiveness 
of labour 
jonli mehnatning 
jiddiyligi yoki 
murakkabligi 
darajasi 

---

389 
8 
Jamoaviy
shartnoma 
Коллективный 
контракт 
Team term 
yollanma 
ishchilarning 
mehnat sharoiti va 
hayoti, shuningdek 
ular mehnat 
qiladigan 
tashkilotning 
faoliyati bilan uzviy 
bogʻliq keng 
masalalarni tartibga 
soluvchi shartnoma 
turi 
9 
Taklif 
Предложения 
Supply 
bozorga kelib 
tushgan va kelib 
tushishi mumkin 
boʻlgan tovar va 
xizmatlar 
10 Munosabatlar 
Отношение 
Attitudes 
qadriyatlarni yuzaga 
chiqaruvchi turli 
usullar namoyon
boʻlishi jarayoni 
8-mavzu. Mehnat jamoalari xodimlarini boshqarish 
№ Atamaning oʻzbek 
tilidagi nomi 
Atamaning rus tilidagi 
nomi 
Atamaning 
ingliz tilidagi 
nomi 
Atamaning oʻzbek 
tilidagi izohi 
1 
Axborot 
Информация 
Information 
ma'lumot va 
xabarlar toʻplami 
boʻlib, mazmunan 
yangilik unsurlariga 
ega boʻladi va 
boshqaruv 
vazifalarini hal etish 
uchun oʻta zarurdir 
2 
Oddiy tizim 
Простая система 
Simple system 
Axborot paydo 
boʻlgan joydan 
iste'mol joyiga 
keltiriladi. Bunday 
axborot telefon 
orqali yoki signallar 
vositasida kelib 
tushishi mumkin. Bu 
turdagi axborot 
tizimi quyi 
boshqaruv 

---

390 
bosqichiga toʻgʻri 
keladi 
3 
Axborotlar tizimi 
Информационная 
система 
Information 
system 
murakkab tizim 
boʻlib, oʻz ichiga 
turli hujjatlarni, 
axborot oqimi, aloqa 
kanallari, texnik 
vositalar va 
avtomatik 
boshqaruv 
tizimlarini oladi 
4 
Kommunikatsiya 
Коммуникация 
Communication 
kishilar oʻrtasidagi 
oʻzaro axborot 
almashuv jarayoni 
Norasmiy 
kommunikatsiya 
Неформальная 
коммуникация
Informal 
communication 
rahbar atrofidagi 
shov-shuvlar, 
rahbarning xizmatga 
doir boʻlmagan 
shaxsiy aloqalari, 
norasmiy kanallar 
bilan axborot 
almashuvlari kiradi 
6 
Ichki 
kommunikatsiya 
Внутренняя 
коммуникация 
Internal 
communication 
korxona ichidagi 
boʻlimlar 
oʻrtasidagi, korxona 
ichki faoliyatini 
yurgizish uchun 
zarur boʻlgan 
axborot almashuvi 
7 
Kommunikatsion 
jarayon 
Коммуникационный 
процесс 
Communicative 
process 
ikki va undan ortiq 
odamlar oʻrtasidagi 
axborot almashish 
jarayon 
8 
Filtrlash 
Фильтрование 
Filtering 
qabul qiluvchiga 
yanada qulaylik 
yaratish maqsadida 
axborotni 
maslahatlashgan 
holda oʻzgartirish 
9 
Iqtisodiy 
axborotlar 
Экономические 
информации 
Economical 
information 
Iqtisodiy 
jarayonlarga 
aloqador boʻlgan 
barcha turdagi 
axborotlar 
10 Operatsion 
menejment 
Операционный 
менеджмент 
Operation 
management 
korxonaning asosiy 
maxsulotni ishlab 
chiqarish va 

---

391 
yetkazib berishga 
yoʻnaltirilgan, 
operatsion 
tizimlarini 
loyihalashtirish, 
ekspluatatsiya qilish 
va 
mukammallashtirish 
bilan bog`liq 
boʻlgan faoliyat 
9-mavzu. Korxona qudratini boshqarish 
№ 
Atamaning oʻzbek 
tilidagi nomi 
Atamaning rus tilidagi nomi 
Atamaning ingliz 
tilidagi nomi 
Atamaning 
oʻzbek tilidagi 
izohi 
1 
Raqobat 
Конкуренция 
Competition 
bozor 
mehanizmining 
korhona va 
firmalarning 
mahsulot va 
hizmatlarni 
sotish, kapitalni 
foydaliroq 
joylashtirishda 
raqiblik asosida 
hыjalik 
nisbatlarini 
shakllantirish 
bilan bogʻliq 
elementi 
2 
Raqobatbardoshlik 
Конкурентоспособность 
Competitiveness 
oʻz faoliyatini 
bozor 
munosabatlari 
sharoitida 
amalga oshirish 
va bunda ishlab 
chiqarishni 
ilmiy-texnik 
jihatdan 
takomillashtirish, 
hodimlarni 
ragʻbatlantirish 
va mahsulot 
sifatining yuqori 
bыlishini 
ta'minlashga 
yetarli boʻlgan 
foyda olish 

---

392 
3 
Sertifikat 
Сертификат 
The certificate 
mas'ul idoralar 
tomonidan 
mahsulotni 
ekspertiza qilish 
asosida 
beriluvchi, 
mahsulot sifatini 
belgilovchi 
hujjat 
4 
Uskunalarni 
zamonaviylashtirish 
Модернизация 
оборудования 
The modernization 
of the equipment 
harakatdagi 
uskunalar 
konstruksiyasiga, 
uning texnik 
darajasini 
oshiruvchi 
hamda texnik va 
iqtisodiy 
koʻrsatkichlarini 
yaxshilovchi 
sezilarli 
oʻzgarishlar 
kiritish 
Fan-tehnika taraqqiyoti Научно-технический 
прогресс 
Scientific and 
technical progress 
fan, texnika, 
texnologiyalar 
rivojlanishi, 
mehnat 
predmetlari, 
ishlab chiqarish 
va mehnatni 
tashkil etishning 
uzluksiz 
rivojlanish 
jarayoni 
6 
Franchayzer 
Франчайзинг 
Franchising 
franchayzi bilan 
franchayzing 
shartnomasi 
imzolovchi yirik 
korhona 
(korporasiya, 
firma va hokazo) 
7 
Yalpi daromad 
Валовой доход 
Gross income 
korhona 
faoliyatining 
yakuniy 
natijalarini 
tavsiflaydi 
hamda yalpi pul 
tushumi va 
mahsulot ishlab 
chiqarish va 
sotishga 
sarflanuvchi 

---

393 
barcha harajatlar 
ыrtasidagi farqni 
ifodalaydi 
8 
Yalpi foyda 
Валовая прибыль 
Gross profit 
korxona yalpi 
daromadining 
barcha majburiy 
toʻlovlarni 
chiqarib 
tashlagandan 
soʻng korxona 
ihtiyorida 
qoluvchi qismi 
9 
Qayta tiklash 
Восстановить 
Restore 
mavjud ishlab 
chiqarishni 
tehnik va 
tashkilish 
takomillashtirish, 
asosiy fondlarni 
kompleks 
ravishda 
yangilash va 
zamonaviylashtir
ish asosida tыliq 
qayta qurish 
jarayoni 
10 Fond sigʻimi 
Объем фонда 
The capacity of the 
Fund 
fond qaytimiga 
teskari boʻlgan 
nisbat. Asosiy 
ishlab chiqarish 
fondlari oʻrtacha 
qiymatining 
ishlab 
chiqarilgan 
mahsulot 
hajmiga nisbati 
sifatida 
hisoblanadi 

---

394