Menejmentga kirish

Tashkilotning asosiy tuzilmalarini tuzishdagi chora-tadbirlar: 
• idoralarni va aniq ish joylarini taqsimlashda keng qamrovli vazifalarni 
amalga oshirish; 
• aniq ish oʻrinlariga ta’lluqli boʻlgan vazifa va majburiyatlarni belgilash; 
• turli tashkiliy vazifalarni muvofiqlashtirish; 
• ish joylarining klasterlarini tuzish; 
• alohida shaxslar, guruhlar oʻrtasida aloqa oʻrnatish. 
• vakolatlarning rasmiy chiziqlarini oʻrnatish. 
• tashkiliy resurslarning alohida belgilarini koʻrsatib berish va ochib berish.
Bu juda muhim jarayon ekanligi va bu jarayon orqali boshqaruvchilar 
tashkilotning tashkiliy tuzilmasini loyihalashtiradilar.
Tashkiliy tuzilma bu tashkilotdagi ish joylarining rasmiy joylashuviga 
aytiladi. Bu tuzilma vizual koʻrinishda tashkiliy tuzilmada aks ettirilishi va koʻp 
maqsadlarga xizmat qilishi mumkin. Boshqaruvchilar tuzilmani yaratganlarida 
yoki uni oʻzgartirganlarida ular oʻz oldilariga oltita omilning echimini olgan 
tashkiliy tuzilmani barpo etish jarayoni bilan shugʻulanadilar: taqsimot, 
boʻlimlarga ajratish, jamoa tarkibi, boshqarish diapazoni, markazlashtirish va 
markazlashmagan tizimga oʻtish hamda rasmiylashtirish. 
AdeOgayodagi “Wilson” sport tovarlari zavodida 10 ta ish oʻrinlarida 
ishchilar ishlab (oʻrtacha ular 20 yil davomida ishlab kelmoqdalar) ular milliy 
futbol ligasi uchun futbol buyumlarini ishlab chiqaradilar, aksariyat kollej va oʻrta 
maktablardagi futbol oʻyinlari uchun buyumlarni ishlab chiqaradilar. Zavodning 
har kunlik maqsadlarini amalga oshirish uchun ishchilari quyish, tikish, bichish,
shnurlash va boshqa ishlarga taqsimlanadilar.
Bu mehnat faoliyatini alohida vazifalarga boʻlib olish boʻyicha taqsimlab 
olishga misol boʻla oladi. Ayrim xodimlar, ishlab chiqarish hajmini oshirish 
maqsadida, butun faoliyatini emas, balki bir yunalish boʻyicha ixtisosla-shadilar. 
Shuningdek, bu boshqarish moduli tarixiga kiritilgan mehnat taqsimoti tushunchasi 
sifatida bizga ma’lum. 
Ixtisoslashtirilgan tarzda ishlash ishchilarning malaka va kunikmalari-dan 
samarali foydalanish imkonini beradi. Aksariyat korxonalarda ayrim vazifalar 
yuqori darajadagi koʻnikmalarni talab qiladi; boshqa vazifalar nisbatan pastroq 

---

138 
darajadagi malakaga ega boʻlgan ishchilar ham qilishlari mumkin. Agarda yuqori 
malakali va juda murakkab vazifalarni amalga oshirishda barcha ishchilar ishlab 
chiqarish jarayonining barcha bosqichlarida ishtirok etganlarida, ishchilar 
oʻzlarining malakalarini toʻla ishga sola olmaydilar. Undan tashqari ishchilarning 
malaka darajasini ajratish, aks ettirish uchun malakasi past boʻlgan ishchilarga 
karaganda, malakali ishchilarning ish haqi nisbatan yuqori toʻlanadi, barcha 
ishchilarning ish haqi yuqori malakali ishchilarga toʻlanganday toʻlanishini amalga 
oshirish oson kechadi.
Resurlardan samarasiz foydalanish masalalari. Bu tamoyil orqali siz, nima 
sababdan jarayondan keyin mijozni tikayotgan kardiolog xirurglarni uchratish 
mumkin emasligini tushunasiz. Uning oʻrniga shifokorlar oʻzlarining ish olib 
borish xonalarida xirurg operatsiyani tugatgandan soʻng mijozni tikishni 
oʻrganadilar.
Ixtisoslashtirishning ilk tarafdorlari ixtisoslashtirish jarayoni ishlab chiqarish 
unumdorligini ancha oshirishi mumkinligini ta’kidlaydilar. Yigirmanchi asrning 
boshida umumlashtirish oqilona kechgan edi. Ixtisoslashtirish keng 
qoʻllanilmaganligi sababli uning tadbiq etilishi doim ishlab chiqarishning yuqori 
unumdorligi bilan asoslangan, lekin 10-2 ilovada aks ettirilganidek yaxshi 
natijalar uzoqlashishi mumkin. Bu qaysidir holatda ixtisoslashish sabab insonning 
ishlashga boʻlgan ishtiyoqi soʻnishi, zerikkanligi, charchaganligi, stress holati, 
past unumdorlik, past sifat, kechikishlar sonining oshishi va kadrlar almashinuvi 
oqimi iqtisodiy samaradorlikka erishishga toʻsqinlik qilishi mumkin.
TASHKILOTda: 

Tashkilotning tashkiliy tuzilmasi va tashkilotning maqsadlariga erishish. 

Ishchi joylarining tashkilot tashkiliy tuzilmasi doirasidagi rasmiy 
joylashuvi. 

Tashkilotni tashkiliy loyixalashtirish tizimini aks ettirish.

Tashkilotda mehnatning ixtisoslashuvini oʻzgartirish yoki yaratish.

Ayrim ish vazifalarining mehnat jarayonidagi taqsimlanishi kabilar muhim 
sanaladi. 

Mehnatning ixtisoslashuvi natijasida kelib chiqadigan iqtisodiy 
samaradorlik va tejamli ishlab chiqarish. 

Ixtisoslashuvning iqtisodiyotga ta’siri. 

Iqtisodiyotning ixtisoslashuvga ta’siri 
BUGUNGI FIKRLAR / QARASHLAR. Aksariyat boshqaruvchilar ixtisosla-
shuv jarayoniga muhim omil sifatida qarab kelmoqdalar, chunki u ishchi-
xodimlarga samaraliroq ishlashga yordam beradi. Masalan, “McDonald`s” 
kompaniyasi yuqori darajadagi mehnat taqsimotini tashkil etgan, chunki ular 
mahsulotlarni belgilangan vaqtda va samarali ishlab chiqarib mijozga etkazishi 
lozim. Shuning uchun ham buni «tez» ovqat deyishadi. Bittasi buyurtma qabul 
qiladi, ikkinchi oshpaz gamburger tayyorlaydi, uchinchisi mijozga yetkazadi, 
boshqasi esa ichimliklarga buyurtma qabul kiladi. Boshqalari buyurtmalar paketini 
qabul qilishadi va hokazo.

---

139 
Bu darajagi samaradolikni oshirishga qaratilgan ixtisoslashuv ishlab 
chiqarish unumdorligini oshirishga yordam beradi.
Haqiqatda, aksariyat Makdonalds xodimlariga buyurtmani qabul kilib olish, 
yozib olish uchun qancha vaqt kerakligini koʻrishingiz hamda yaxshi e’tibor 
bersangiz xodimlar uchun oʻz vazifalarini bajarish uchun qancha vaqt 
sarflanganligi haqida yozib qoʻyilganining guvohi boʻlasiz.
Lekin ayrim holatlarda ixtisoslashuvning qoʻllanilishi ishlab chiqarish 
unumdorligining oshishiga olib kelmasligi ham mumkin. Shuning uchun ham 
“Avery Dennison”, “Ford”, “Avstraliya”, “Hallmark va American Express” kabi 
kompaniyalar me’yor darajada ixtisoslashuvni tadbiq etadilar va buning oʻrniga 
ishlchilariga keng soha vazifa va ishlarni topshiradilar.