Tashkilotning alohida xodimi yoki guruhning tashkilotning umumiy maqsadlari yo’nalishidagi samarali mehnat faoliyatiga asos yaratishdir. Mehnat faoliyatini asoslash mehnat kadriyatlarining mavqeini oshirish, mehnat tangligiga barham berish, yangicha mehnat ongi va etikasini shakllantirish imkonini beradi. Ushbu masalalarning hal qilishning strategiyasi va taktikasi mehnat faoliyatini asoslash va uni rag’batlantirishdir.
Asos (motiv) -
Asoslash xodimga uzoq muddatli ta’sir ko’rsatishdan iborat bo’lib, undan ko’zda tutilgan maqsad – tegishli asos o’zagini shakllantirish.
Rag’batlantirish - xodimning qadriyatli yo’nalishi va qiziqishlarining xaqiqiy tuzilishiga, mavjud mehnat potentsialini yanada to’laroq ruyobga chiqarishga qarab yo’l tutishdir.
Asoslash va rag’batlantirish mehnatni boshqarish usullari sifatida yo’nalishi bo’yicha bir-biriga qarama-qarshidir - birinchisi, mavjud axvolning o’zgarishiga, ikkinchisi, uni mustahkamlashga qaratilgan, lekin shu bilan birga ular bir-birini to’ldiradi.
Asoslash va rag’batlantirish mehnatni boshqarish usullari sifatida yo’nalishi bo’yicha bir-biriga qarama-qarshidir - birinchisi, mavjud axvolning o’zgarishiga, ikkinchisi, uni mustahkamlashga qaratilgan, lekin shu bilan birga ular bir-birini to’ldiradi.
Rag’batlantirish turlari
Ma’naviy
Moddiy
Pul ko’rinishida (ish haqqi), pulsiz
(tibbiy xizmat ko’rsatish dasturi,
ta’lim dasturi, turli xil sugurtalar,
imtiyozlar va kompensatsiyalar,
imtiyozli qarz olish tizimi va shu
kabilardir
Odamlar tashkilotlarning
umumiy maqsadlari
sari intilishlarida
muvaffaqiyatni sezishlari,
xizmat pog’onalari bo’yicha
ko’tarilish imkoniyatlarining
borligini bilishlari, atrofdagilar
( ayniqsa rahbarlar) tomonidan
tan olinishi
Motiv = Rag’batlantirish
Asoslashning (motiv) nazariyalari
A.Maslouning ehtiyojlar ieararxiyasi nazariyasi
Makklelland ehtiyojlar nazariyasi
Gertsbergning ikki omillilik nazariyasi,
V.Vrumning kutish va afzallik nazariyasi
K.Levinning kutish nazariyasi
Porter-Loulerning adolat nazariyasi
D.Makgregorning "iks" va "igrek" nazariyasi
Clayton Alderfelt motivasiya nazaryasi
Odamlar doimo nimagadur ehtiyoj sezadi.
Umumiy ehtiyojlar bir-biri bilan ieararxiyik bog’lanadi
Odamlar aniq maqsadda ehtiyojlarini
qondirishadi.
4. Qondirilgan ehtiyojlar odamlarni
asos bo’lolmaydi.
A.Maslouning ehtiyojlar ieararxiyasi nazariyasi
O’zligini
isbotlash
Hurmatga ehtiyoj
E’tiqod va kishilar bilan
Aloqadorlikka ehtiyoj
Havfsizlikka bo’lgan ehtiyoj
Fiziologik ehtiyojlar
“Ehtiyojlar piramidasi”
A. Maslou
Birlamchi
Ikkilamchi
Birinchi o’rindagi
Ehtiyojlar bazis ehtiyojlar ya’ni yashashni ta’minlash uchun zarur bo’lgan ehtiyojlar.
Maslou ning fikricha inson eng avvalo anashu bazis ehtiyojlarini qondirishi uchun ishlaydi. Basiz ehtiyojlar ya’ni oziq –ovqatga kiyim kechakka uy –joyga uyquga bo’lgan ehtiyoj qondirilsa boshqa darajadagi ehtiyojlar ham asta- sekin ahamiyat kasb etib boradi.
F. Gersbergning motivatsiya nazryasi
Ehtiyojlar
“Gigienik gurppa”
kollektiv ishchilar bilan muloqot;
Organizatsiyada muhit;
Rag’batlantirish;
Mehnatning fizik talablari;
Ishjoylatini mohimligi.
2. “Motivatsiya guruppasi”
maqsadga erishishligi;
sadoqat
Ijodiy va hizmat doirasidagi
O’sish imkoniyati
hizmat pillapoyalari bo’yicha ko’tarilishi .
1. Hokimyatga bo’lgan
ehtiyoj
2. Omadga bo’lgan ehtiyoj
3. Bo’gliqlik ehtiyoji
Ehtiyojlar nazaryasi (D. Makklelland)
Odamlarning ehtiyojlari 3 hil ko’rinishga ega.
Mavjudlik ehtiyoji
Ehtiyojlar nazaryasi (Clayton Alderfelt )
O’sishga bo’lgan ehtiyoj
Aloqaga bo’lgan ehtiyoj
14
Mavjudlik ehtiyoji
Aloqaga bo’lgan ehtiyoj
O’sishga bo’lgan ehtiyoj
Fizalogik ehtiyoj
Sotsial ehtiyoj
Hurmatga bo’lgan ehtiyoj
Alderfer
Maslou
15
Kishilar o’zlari erishgan rag’bat darajasini shu tizimda band bo’lgan boshqa kishilar erishgan rag’bat darajasi bilan qiyosiy taqqoslaydi, ya’ni
Individual daromad
Individual harajat
=
Boshqa shaxs daromadi
Boshqa shaxs harajati
Adolatlilik nazariyasi (J. Adams)
16
Agar hodimga mehnatiga yarash haq to’lanmas ekan, u unumdorlikni oshirishga harakat qilmaydi.
Hodimlarga mehnatiga yarasha haq to’lansa, u unumdorlikni oshirishga harakat qiladi
Qachonki odamlar ularga adolatli haq to’lanayotganligini his qilsalar, shunda ular intensivlikni oshirishga urinadilar.
17
Motivatsiya nafaqat ehtiyojni qondirishga shuningdek maqsadga erishish uchun tanlangan hohishga ham bog’liq kutish nazariyasida 3ta muhim omili, bular:
Birinchisi :
Mehnat harajatlari bilan natija o’rtasidagi farqni kutish
ikkinchisi:
Natija bilan rag’batlantirish o’rtasidagi farqni kutish
Kutish nazariyasi(V.Vrum )
uchunchisi:
rag’batlantirish
qiymati kutish
18
Mehnat harajatlari
Natija
Natija
Rag’batlantirish
Rag’batlantirish
Rag’batlantirish
qiymati
Porter –Lourer motivatsiya modeli
19
Pag’batlantirish
qiymati
Harakter va
qobilyat
Jamoat tamonidan
Ichki rag’batlantirish
Qoniqish
Adolatli rag’bat
qiymati
O’z mehnatidan
qoniqish hosil qilish
Ish natijasi
Rag’batlantirishning
Bir xillik ketishi
harakat
Ishtiroki his
qilish
Н а з о р а т - ташкилотнинг максадларига эришишини таъминловчи жараёндир. У тухтовсиз шаклланувчи муаммоларни улар мураккаблашиб кетишидан илгари аниклаш ва муваффакиятли фаолиятни рагбатлантириш максадида кулланилади. Назорат килиш вазифасини барча погоналардаги рахбарлар амалга оширадилар.
Н а з о р а т - ташкилотнинг максадларига эришишини таъминловчи жараёндир. У тухтовсиз шаклланувчи муаммоларни улар мураккаблашиб кетишидан илгари аниклаш ва муваффакиятли фаолиятни рагбатлантириш максадида кулланилади. Назорат килиш вазифасини барча погоналардаги рахбарлар амалга оширадилар.
