Menejment nazariyasi

8.3. M ehnat unum dorligi
Mehnat unumdorligiga
- psixologik omil, xodimlar va rahbar, 
shuningdek, xodimlar o'rtasidagi o'zaro m unosabatlar ham katta 
ta’sir ko'rsatadi. U la m ing kayfiyati, mehnat faolligi, mehnat nati- 
jalari bu omilga bog'liq bo'ladi.
Boshqaruvning samaradorligi asosan rahbar o'z vazifasini qan- 
chalik m uvaffaqiyatli bajarishi bilan bog'liq bo'ladi. Hozirgi davr 
menejeri m ehnat va boshqaruvni tashkil etishning yangi ilmiy va 
texnikaviy yechimlari, usullarini qo'llashi, ishlab chiqarish imkoniyat- 
larini iqtisodiy ravishda kengaytirishi lozim. Menejer ham tashkilotchi, 
ham tarbiyachi, ham izlanuvchi, m a’muriyatchi sifatlariga ega bo'lishi 
kerak.
Menejerlar tomonidan qabul qilinadigan qarorlarning murakkabli- 
gi va javobgarlikning ortishi, bajariladigan ishlar turli-tumanligi 
ulardan vaqtni unum li taqsimlanishni talab qiladi. O 'z faoliyatini 
rejalashtirishni bilmaydigan, faqat joriy masalalar bilan shug'ulla- 
nuvchi menejerlar faqat boshqaruv jarayonida vujudga keluvchi u 
yoki bu vaziyat natijalarini tahlil qilishgagina ulgurib, kelajakda qili- 
nishi lozim bo'lgan ishlarni hal etish uchun vaqt topolmay qoladilar.
Menejer faoliyati maqsadini belgilashda, aw alo, undan yuqori- 
roq menejment tizimi oldida turgan vazifalardan kelib chiqish lozim, 
aks holda, butun tizim faoliyatiga to'g'ri kelmaydigan (yoki qarama- 
qarshi) ish ko'rish m um kin.
Rahbar ishi sur’atining tezligi, uning m ehnat faoliyati to'laqonli 
dam olish bilan, shuningdek, ish kuni davom ida m ehnat turlari 
almashinishini talab etadi, chunki faqat shunday qilinganda mehnat 
yuqori samarali bo'lishi, ish qobiliyati to'liq tiklanishi m um kin.

---

Menejer mehnatida maqbul ish s u r d ’atini, u amalga oshiruvchi 
harakatlarning doimiy tartibini o'rnatish juda muhimdir.
Menejer ish vaqtining katta qismi hujjatlar bilan ishlashga sarfla- 
nadi. O linuvchi axborot (xat, farmoyish, hujjat va h.k.lar) hajmi 
juda katta. Bunday holda axborotni «filtrdan» o‘tkazish juda m u h im ­
dir. Rahbarga faqat u hal qilishi m um kin bo'lgan axborot berilishi 
lozim. Bu bosqichda rahbarga axborotni ijrochilar o'rtasida taqsim- 
lcvchi kotib yoki yordamchi (referent) katta ko ‘mak beradi. U malakali 
xodim bo‘lishi, m enejm entning barcha bo'linm alari va tashkilotlari 
faoliyati xususiyatini bilishi lozim.
R ahbar va unga bo'ysunuvchi boshqaruv apparati o'rtasida 
m ajburiyatlarni m aqbul taqsim lash rahbarga ish vaqtini samarali 
sarflashga im kon beradi. Ijrochilarga m avjud qonunchilik doirasi- 
da iloji boricha ko'proq hujjatga imzo chekishi uchun imkon berish 
kerak. Bu rahbar vaqtini tejash, ijrochilar tashabbuskorligi va javob- 
garligini oshirish im konini beradi.
M enejerlar faoliyatida turli-tuman yig'ilish va m ajlislar m uhim
o‘rin egallab, ularga ish vaqtining 77 foizi sarf bo'ladi. Shu sababli, 
m ajlislarni to ‘g ‘ri tashkil etish uchun quyidagilarga alohida e’tibor 
berish lozim:
- majlisda ko'riladigan masala faqat jam oa tom onidan hal etila- 
digan m uam m odan iborat bo'lishi kerak. Bu m uam m o bitta majlis 
davomida hal etilishi lozim;
- majlis qatnashchilari m uhokam a etilayotgan m uam m o bo'yicha 
yetarli tajriba va bilim ga ega bo'lishlari kerak;
- majlisda ko'riladigan masalalar m avzusi qatnashchilarga ular 
tayyorgarlik ko'rish vaqtiga ega bo'lishlari uchun avvaldan e'lon 
qilinishi lozim;
- yig'ilish o'tkaziladigan sana, vaqt va joy avvaldan ko'rsatilishi 
lozim , chunki uning qatnashchilari o'z ish vaqtlarini rejalashtirish- 
lari kerak. Y ig'ilish rahbari avvaldan yig'ilish maqsadi va o'tkazilish 
shaklini belgilashi lozim. Yig'ilish o'tkazilish tartibi, erkin, ishchan 
m uhokam a uchun sharoit yaratish ham m uhim dir.
R ahbarning ko'plab m ajburiyatlari ichida tashrif qiluvchilarni 
qabul qilish va suhbat o'tkazishni alohida ajratib ko'rsatish lozim. 
Q o'l ostida ishlovchilar tashabbusi bilan qabul qilish uchun alohida

---

vaqt ajratish m uhim dir, chunki «ochiq eshiklar siyosati» tashqari- 
dan demokratik xususiyatga ega bo‘lsa-da, ish vaqtini noto'g'ri sarflash- 
ga olib keladi. Suhbat davomida rahbar savollar berish yo'li bilan 
xodimlardan ularning niyatini aniq bilib olishi, o'z iltimos yoki taklif- 
larini asoslab berishiga intilishi kerak. Agar suhbat rahbar tashab- 
busi bilan amalga oshadigan bo‘lsa, xodim suhbat vaqti va maqsa­
di haqida m a’lum otga ega bo'lishi kerak. Bu xodimga masala maz- 
muni bo'yicha tayyorgarlik ko'rish, psixologik tanglikka duch kel- 
m aslik uchun im kon yaratadi. Suhbat davomida o'zaro ishonch 
m uhitini yaratish uning muvaffaqiyatli bo'lishiga im koniyat beradi. 
Bunda rahbar suhbat maqsadi va xodimning o'ziga xos xususiyat- 
larini hisobga olishi kerak. Suhbat oxirida rahbar, albatta, m uhokam a 
etilgan masala bo'yicha erishilgan natija va uni keyinroq hal etish 
yo'llarini qayd qilib qo'yishi kerak.
Rahbar mehnati sam aradorligining m uhim om illaridan biri - 
qabul qilingan qarorlaming bajarilishini nazorat qilishni tashkil etish- 
dir. Nazorat rahbam ing doimiy vazifasi bo'lib, uning ish rejasida 
hisobga olinishi lozim hamda materiallar bilan tanishuv, shaxsan 
m a’lum ot berish uchun qabul qilish, inspeksiya qilish yo'li bilan 
amalga oshiriladi. Nazorat qilishning qulay shakli - topshiriqlarni 
maxsus m uddatli kartochkalar va perfokartalar vositasida hisobga 
olishdir.
Rahbar butun jamoa va boshqaruv apparati osoyishta ishlashi 
uchun sharoit yaratishi lozim, chunki butun m enejm ent tizim i va 
natijada butun ishlab chiqarish samaradorligi shu narsaga bog'liqdir.
Xulosa
M enejer mehnati tovar ishlab chiqaruvchilar m ehnatining ajral- 
mas qismi hisoblanadi.
M enejer m ehnati predmeti sifatida ishlab chiqarish jarayoni 
elem entlari, bosh q aruv m unosabatlari, axborot, turli hujjatlar, 
boshqaruv qarorlari olinadi.
Zam onaviy menejerga yuksak iqtisodiy tafakkur, kasb maho- 
rati, uzoqni ko'ra bilish, sotsiologiya va ruxshunoslikka oid bilim 
lozim.

---

Menejer kasb mahorati, m a ’naviyatini oshirishda korxona doimo 
g'am xo'rlik qilishi darkor.