Menejment nazariyasi

5-bob. MENEJMENT FUNKSIYALARI
5.1. M enejment jaray on ining m azm uni
5.2. M enejm entning funksiyalari va u la rn in g tasnifi
5.1. M enejment jaray onining m azm uni
M enejm ent butun boshqaruv tizim inin g uzluksiz amal qilishi 
jarayonini ifodalaydi. U m ehnat jarayonining barcha xususiyatlari- 
ga ega. U m um an m enejm ent jarayonini texnologiya (qanday amal- 
ga oshiriladi), tashkil etish (kim va qanday tartibda) nuqtai nazari- 
dan tavsiflash m um kin. M enejm ent jarayoni m azm u n in in g uch ji- 
hatini ajratish m um kin: texnikaviy, ishlab chiqarish, iqtisodiy va 
ijtimoiy. Texnikaviy jihatdan - bu mahsulot ishlab chiqarish, metall 
yoki neft ajratib olishni boshqarish; ishlab chiqarishda - bu ishlab 
chiqarishni tashkil etish jarayoni, ya’ni bo'linm a, sex, korxonalar 
o'zaro ta ’sirini boshqarish, iqtisodiy jihatdan ishlab chiqarish, ish 
kuchi va butun iqtisodiy m unosabatlar tizim iga rahbarlik qilish, 
ijtim oiy jihatdan - bu m ehnat jamoasi ijtim oiy ehtiyojlarini qondi- 
rish, insonni tarbiyalashdir. M enejm ent jarayoni texnologiyasi me­
nejment xodimlari tom onidan bajariladigan operatsiya va amallar- 
dan iboratdir.
Shunday qilib, m enejm ent jarayoni rahbar va boshqaruv appa- 
ratining qo'yilgan maqsadlarga erishish uchun kishilarning birga- 
likdagi faoliyatini muvofiqlashtirish boyich a m aqsadli harakat qili- 
shidir. M enejm ent faoliyatini amalga oshirish tartibiga ko'ra uni 
quyidagi bosqichlarga bo'lish m um kin: maqsad, vaziyat, m uam m o, 
qaror qabul qilish.
Har bir ta ’sir etishni amalga oshirishdan avval u n in g maqsadi 
aniqlanishi lozim , chunki boshqaruv m a ’lum m aqsadga erishish 
uchun amalga oshiriladi. M enejm entning keyingi bosqichi boshqaruv 
jarayonidagi vaziyatni tahlil etishdan iborat. U tizim n in g holatini 
baholash, uni yaxshilash yo'llarini izlash yoki undagi salbiy hislat- 
larni bartaraf qilish bilan bog'liq ishlarni tavsiflaydi. M u a m m o bos­
qichida tizim n in g hozirgi holatini un in g rivojlantirish maqsadiga 
nisbatan qarama-qarshiliklarini aniqlash ko'zda tutiladi. Qaror qabul

---

qilish bosqichi rahbarning amalda tashkiliy faoliyatiga o'tishini ifo- 
dalab, qaror qabul qilish bilan boshqariladigan tizim ga ta’sir o'tkazila 
boshlanadi.
M enejm ent jarayonini, shuningdek, quyidagi davrlarga bo'lish 
mumkin: maqsad qo'yish, axborot faoliyati, tahliliy faoliyat, menejment 
tizimida tashkiliy-amaliy faoliyat va harakatlar variantlarini tanlash.
M enejm ent operatsiyalari - rahbar va boshqaruv apparatining 
oddiy harakatlari bo'lib, ularning tartibi va birikishi natijasida boshqaruv 
jarayoni tashkil topadi. Masalan, tahliliy faoliyat uchun korxonaning 
yillik va oylik hisobotlarini olish, ular bo'yicha tadbirlar ishlab 
chiqish hamda ularni boshqaruv jarayoniga tatbiq qilish lozim.
Boshqaruv jarayonini amalga oshirish vositalariga, eng avva-
lo, axborotni kiritish lozim. M enejm ent operatsiyalarining katta 
qismi axborot bilan ishlashdan iboratdir. Boshqaruv apparati ishida 
keng qo'llaniladigan texnika vositalari ham shular jum lasiga kira- 
di. Bular axborot olish va qayta ishlash vositalari va a n ’anaviy 
orgtexnika vositalaridir.
M enejm ent operatsiyasini amalga oshirish usullari - axborot- 
tahlil va tashkiliy faoliyatdir. Axborot-tahlil faoliyat axborot yig'ish, 
saqlash, tarqatish va qayta ishlash, tahlil, hisob, qarorlar variant­
larini ishlashdan iborat. Tashkiliy faoliyatga - tushuntirish, ishonti- 
rish, rag'batlantirish va vazifalarni taqsimlash usullari, faoliyatni 
nazorat qilish, majburlash va h.k.lar kiradi. M enejm ent uchun faqat 
nim ani qanday qilishni hal etish emas, balki tashkil etish, qiziqti- 
rish, ishontirish, tushuntirish, nazorat qilish ham zarur. Ayni shu 
operatsiyalar yig'indisidan rahbarning tashkiliy faoliyati tashkil 
topadi.
M enejm ent jarayonini tashkil etishda biznes-reja va ta ’minot, 
moliyalashtirish va biznes-reja, narxni belgilash va kredit berish 
funksiyalarini bog'lashni ta’m inlash, m enejm ent tizim i ayrim un- 
surlarini (maqsad-usul, maqsad v a kadrlar, qarorlar va usullar, 
usuliar va tarkib) muvofiqlashtirish, boshqaruv kadrlarini tayyor- 
lash, fan-texnika yutuqlarini joriy etishni ta’minlash zarur.
Korxonalarga erkinlik va m ustaqillik berilishi bilan hal qilinishi 
lozim bo'lgan menejment jarayonini tashkil etish bilan bog'liq muhim 
m uam m o rasman bir-biri bilan bog'liq bo'lmagan boshqaruv tashkilot-

---

lari o'rtasidagi gorizontal aloqalarni am alga oshirish bo'lib qoldi 
(m asalan, korxona va m ahsulot iste’m olchilari, xom ashyo bilan 
ta ’minlovchilar va korxona o'rtasida va h.k.).