Menejment nazariyasi

3.3. Menejmentda tizim li yondashuv
Menejmentda tizimli yondashuv, avvalo, menejment obyekti 
murakkab ijtimoiy-iqtisodiy, o'zgaruvchan tizim, ichki tartib va 
o'zaro aloqada bir butun yaxlitlikni tashkil etuvchi unsurlar yig'indisi 
sifatida o'rganilishini ifodalaydi. Tizim yondashuvi boshqariladi- 
gan obyektning barcha tarkibiy qismlari uzviy amal qilishini 
ta’minlaydi, bir tomonlama yondashuvni inkor etadi, tizimning turli 
unsurlari o'rtasida nomutanosiblik va qarama-qarshiliklarni bartaraf 
etishga yordam beradi va shu sababli faqat menejment obyektiga 
nisbatan emas, balki menejmentning o'ziga nisbatan ham amalga 
oshirilishi kerak.
Murakkab ijtimoiy-iqtisodiy tizimni o'rganish jarayonida me­
nejmentda tizimli yondashuv mohiyati asosan quyidagilardan ibo­
rat:

---

- menejment maqsadlarini yaratish;
- qo'yilgan maqsadlami amalga oshirishdan eng kam xarajat 
qilib, eng katta samaraga ega bo'lish;
- maqsad, usul va ularga erishish vositalariga miqdoran baho 
berish va faoliyatning rejalashtirilgan natijalariga ega bo'lishning 
barcha imkoniyatlarini baholash.
Har bir murakkab tizim yirik tizim unsuri sifatida o'rganiladi, 
uning ushbu yirik tizim boshqa unsurlari bilan o'zaro ta’siri va 
aloqasi tahlil etiladi. Nisbatan mustaqil (alohida) tizim o'rganilganda 
uning unsurlari quyi tartibdagi kichik tizimga ajratiladi hamda bu 
unsurlarning o‘zaro aloqa va ta’siri tadqiq qilinadi. Masalan, agar 
milliy xo‘jalik o'rganiladigan bo'lsa, u bir tomondan yirik tizim 
sifatida, boshqa tomondan m illiy xo'jalik tarmoqlari unsurlari 
(sanoat, qishloq xo'jaligi, transport, qurilish va h.k.) yig'indisi 
sifatida tahlil qilinishi mumkin. Sanoaini milliy \o‘j;i!ik t:z:m;riht< 
unsuri sifatida hsmda kichik t -<гт.с i!ar. soh«lar. ishlsb cr'icv-rsb 
birlashmalari, korxcic.ia: J . i • ?..«%' 
■
. V
- n -* 
lv. 
assotsiatsiya, aksiyadorlik jam iyatLn, :':.ma biri.ishr:iaii'.r i ^ari 
sifatida, ham sex, bo'linma, brigadalar majrrui sliatnia r.'rpav.ish 
mumkin.
Menejmentda tizimli yondashuv 
k o 'p la b m u a m m o i a m i saii:?,- 
rali hal etish uchun asos bo'lib xizmat 
qiladi. 
Uni 
qo 'lia sii maq^ad- 
larni aniq bayon qilish, vazifalar ko'lami va 
bajarilishi lo z i ir
bo 
i^ an 
ish xususiyatlari haqida tasavvurga 
ega b o 'lis h , t i z i m d o ir a s k ia
bo'ysinish tartibini o'rnatish, qaror 
q a b u l qilish v a u r i b a ; a n s i i 
borasida majburiyat va javobgarlikni taqsimlasb 
irr.Kor.ini 
Ье-г-ds.
Tizimli yondashuvning asosiy vazifasi butun t!z:ni -. 
Ti'. qilish 
samaradorligini oshirishdan iboratdir.
Tizimli yondashuvni qo'llash umuman vaziyjtrr;; 
barcha holat va oqibatlarni hisobga olgan hoida boshqari: 
lari qabul qiluvchi har bir rahbar uchun zarurdir. Mene.iT'e v , ' . 
tizimli yondashuvni qo'llash rahbardan mantiqiy fikr yuritbi.m , 
ya’ni har bir qarorga kelish va asoslash jarayonida tizim nm g 
umumiy maqsadini aniqlash va barcha kichik tizimlar faoliyatini bu 
maqsadga erishishga yo'naltirishni talab etadi. Bunda har bir tizim 
undan yirikroq tizim ning tarkibiy qismi sifatida o'rganiladi, uni

---

rivojlantirishning umumiy maqsadi ushbu yirik tizim rivojlanishi 
maqsadi bilan muvofiqlashtiriladi.
Tizimli yondashuvda vazifalar tashkilotga moslashtirilmaydi, 
aksincha, tashkilot qo'yilgan maqsadlar va ularni hal etish usullariga 
muvofiq holda tashkil etiladi yoki qayta tuziladi.
Kibernetika va unga bog'liq ravishda maqsadlarni va boshqaruv 
qarorlarini aniqlash, ishlab chiqarish, tekshirish, tadbiq etish, mate- 
matik usul va kompyuterni qo‘llash tizimli yondashuvning muhim

---

unsurlaridan biriga aylanib qoldi. Model so'zlar vositasida, formu- 
ialar yordamida bayon qilinishi, chizma bilan ifodalanishi, kompyuter 
yordamida tizimni amalda tushunish, yangi, ilgari noma’lum bo‘lgan 
haqiqatni topishga yo'naltiriladi.
Bilimlarning hozirgi darajasi murakkab tizim boigan iqtiso­
diyotni boshqarishda chiziqli va dinamik dasturlash, yoppasiga 
xizmat ko‘rsatish, o'yinlar nazariyasini qo'llash, statistik m a’lumot- 
larni o'rganish jarayonida har tomonlama korrelyatsiya usulidan 
foydalanish imkonini beradi.
Tizimli yondashuvning kompyuterlami qo'llash natijasida rivo- 
jlanishi ma’lumotlarning aniqlashtirilgan, kengaygan bazasidan sa­
marali foydalanish imkonini beradi va o‘z navbatida axborot yig'ish 
va uni qayta ishlashni talab etadi. Iqtisodiyot tarkibi o'zgarishi 
haqida ilmiy asoslangan, aniq axborotga ega bo'lmay turib, uning 
samaradorligini oshirish yo'llarini aniqlab bo'lmaydi.
Shunday qilib, respublika iqtisodiyotiga o'zaro bog'liq jarayonlar 
tizimi sifatida qarash mumkin. Qandaydir bir jarayon natijasida 
m a’lum mahsulot yaratiladi va bu ma’lum xarajatlar yig'indisi bilan 
bog'liqdir.
Ikki jarayon o'rtasida to‘g ‘ridan-to‘g‘ri bog'liqlik mavjud bo'lib, 
bunda bir jarayon mahsuloti bo'lgan ko'mir elektroenergetika uchun 
resursdir. Bunday aloqalarning tarmog'i bir-biriga bog'liq unsurlar 
tizimini tashkil etadi.