Менежмент асослари

13.2. Strategik rejalashtirishda muhit tahlili 
 
 Тashqi  muhit  tahlilini  korxona  to’g’ridan–to’g’ri  ta’sir  ko’rsataolmaydigan 
tashqi muhitning taрmoq, bozorlar, ta’minotchilar va boshqa shu singaрi sub’ektlari 
va omillarining holati, ularning rivojlanib borishini baholash sifatida tushunish talab 
etiladi.  Тashqi  muhitni  tahlil  etish  orqali  Strategik  rejani  ishlab  chiqishda  tashqi 
omillar nazorat qilinadi, tashqi xavflar va yangi imkoniyatlar aniqlanadi. 
Тashqi muhit omillarini tahlil etish bilan korxona ushbu muhitning rivojlanish 
an’analarini o’rganib olish imkoniga ega bo’ladi. Bunda: 
 - 
iqtisodiy  omillar
ni  tahlil  etish  bilan  inflyatsiya  suр’atlarining  o’zgarishi, 
soliq  stavkalari,  xalqaro  tulov  balansi,  aholining  ish  bilan  bandlilik,  korxonaning 
to’lovga qodirlilik darajasi va boshqalar o’rganilib chiqiladi; 
- 
siyosiy  omillar
ni  tahlil  etish  orqali  davlatlar  o’rtasidagi  savdo  ta’riflari, 
bojxona  siyosati  xalqaro  qonun  me’yorlari  bo’yicha  iqtisodiyotni  boshqarish, 
davlatning  monopoliyaga  qarshi  siyosati  va  boshqalar  bo’yicha  tasavvuрga  ega 
bo’lish mumkin; 
- 
bozor  omillar
ini  tahlil  etish  bilan  demografik  sharoitlarning  o’zgarishi, 
aholining  daromadlari  darajasi  va  ularning  taqsimlanishi,  turli  tovarlarning  hayotiy 
sikli, raqobat darajasi, bozor hajmi va boshqalar o’rganiladi; 

---

 
91 
- 
texnologik  tashqi  muhit
ni  tahlil  etish  ishlab  chiqarish  texnologiya-larining 
o’zgarishini, 
kompyuteр 
texnologiyalarining 
qo’llanilishini, 
ma’lumotli 
texnologiyalardagi o’zgarishlarni ko’zda tutishlari lozim bo’ladi; 
- 
raqobatchilik  omillari
ni  tahlil  etish  korxona  rahbarlarini  raqobatchilar 
ustidan doimo nazorat qilishni talab etadiki, bu raqobatchilik xavfini bartaрaf etish 
imkoniyatini beradi; 
- 
ijtimoiy  omillar
  o’z  ichiga  jamiyatning  ijtimoiy  qadriyatlari,  kishilar 
o’rtasidagi  munosabatlar,  ularning  oрzu-istaklari,  xulq  atvoрlaridagi  o’zgarishlarni 
o’z  ichiga  oladi.  Ayniqsa,  iqtisodiy  beqarorlik  davrida  ijtimoiy  muhitda  talaygina 
muammolar  yuzaga  keladiki,  bu  korxona  uchun  katta  xavf  tug’diradi.  Bu 
muammolarni  samarali  hal  etish  uchun  korxona  muhitga  muvofiq  o’zgarishi,  unga 
moslashuvi talab etiladi; 
- 
xalqaro  omillar
ni  tahlil  etish  korxonalar  ustidan  davlat  monopoliyasini 
bekor  qilinishi  va  tashqi  savdo  aloqalarida  davlat  hukmрonligini  tugatilishi  bilan 
muhim  ahamiyatga  ega  bo’ldi.  Bunda  milliy  bozorni  himoya  qilish,  mamlakat 
hududida  xorijiy  raqobatchilardan  himoyalanishi,  xalqaro  savdo  tashkilotlarining 
faoliyati kabi davlat siyosati o’z ifodasini topadi. 
Тashqi muhit tahlili korxona kelajakda to’qnash kelishi mumkin bo’lgan xavf-
xatar va imkoniyatlar рo’yxatini tuzish bilan tugallanadi.  
Ichki  muhit  tahlili  boshqaruvli  tadqiqotlar  yordamida  korxonaning  barcha 
bo’g’inlari  bo’yicha  kompleks  izlanishlarni  olib  borish  asosida  tashkil  etiladi. 
Strategik  rejani  ishlab  chiqishda  izlanishlar  asosan  korxonaning  besh  bo’g’ini 
bo’yicha olib boriladi: 
 -  Maрketing  bo’limini  tahlil  etish  orqali,  korxonaning  bozor  ulushi, 
mahsulotning  raqobatbardoshligi,  xilma-xilligi  va  assoрtiment  sifati,  bozor 
demografiyasi,  mijozlarga  xizmat  ko’rsatish,  reklama,  foyda  va  boshqalar 
o’rganiladi. 
 -  Moliya  bo’limi  bo’yicha  –  korxonaning  moliyaviy  holati  tahlil  etiladi, 
moliyaviy  barqarorlikka  erishish  imkoniyatlari  va  ularning  kuchsiz  tomonlari, 
chetdan moliyaviy resurslarni jalb etish imkoniyatlari tahlil etiladi. 
 - Ishlab chiqarishda – korxona harajatlari va ularni kamaytirish imkoniyatlari, 
texnologiyalar,  samarali  boshqaruv,  sifatni  nazorat  qilish  tizimi,  ishlab  chiqarishni 
tashkil etish va rejalashtirish faoliyati tahlil etiladi. 
 -  Хodimlar  bo’yicha  –  kelgusida  tajribali  xodimlar  bilan  korxonani 
ta’minlanishi,  mavjud  mehnat  resurslarini  baholash  va  u  asosida  Strategik 
maqsadlarning bajarilish imkoniyatlari tahlil etiladi. 
-  Korxonaning  tashkiliy  madaniyati  va  imidji  bo’yicha  tahlilda  jamoaning 
xulq-atvoрi, ruhiy muhiti asosida uning madaniyati aniqlansa, ommaviy so’рov yo’li 
bilan  uning  imidjiga  baho  beriladi  va  korxona  madaniyati  bilan  imidjni  Strategik 
vazifalarga muvofiq shakllantirish zarur bo’ladi.    
Тashqi  va  ichki  muhit  tahlili  korxonaning  kuchli  va  kuchsiz  tomonlarini 
aniqlab  olish,  muhimlilik  darajasiga  ko’ra  ularni  taqsimlab  chiqish  va  shu  asosida 
korxonaning vazifaviy hududini belgilab olish imkoniyatini beradi. Strategik rejani 
ishlab  chiqish  va  uni  amalga  oshirishda  ushbu  omillarga  tayanish,  ba’zilarini  esa 

---

 
92 
Strategik  maqsadga  muvofiq  o’zgartirish  ham  mumkin  bo’ladi.  Ommaviy  tahlil 
korxonaning faoliyat sohasini aniqlash imkonini beradi. 
Soha  -  bu  korxonaning  ixtisoslashganligini,  tashkiliy–texnik  darajasini, 
boshqaruv  tizimi  va  tashkiliy  tuzilmasini  harakteрlaydigan  kompleks  baxosi 
hisoblanadi.  Soha  korxonaning  biznes  faoliyati  bo’yicha  izlanishlar  olib  borish 
orqali aniqlanadi. Uning bozordagi holati, ishlab chiqarish quvvatlari va ish kuchini 
qo’llash  intensivligi, texnika – texnologiya  darajasi, ishlab  chiqarishni  tashkil  etish 
va  boshqaruv  tashkiliy  tuzilmasi,  tashkiliy  madaniyati  va  boshqalar  korxona 
sohasidan daрak beradi. Strategik reja korxonaning yakuniy sohasiga asoslanadi va 
rahbariyatning tashabbusi bilan uni o’zgartirilishi mumkinligi ko’zda tutiladi. 
Strategik  muqobillikni  ishlab  chiqish  va  uning  tahlili  ishlab  chiqish, 
yakunlash, tahlillash va baholash bosqichlaridan iborat. 
birinchi  bosqichda
  –  belgilangan  maqsadlarga  erishishga  imkon  beрuvchi 
strategiyalar  yaratiladi.  Bunda,  strategiyalarning  bir  qancha  muqobil  variantlarini 
qayta  ishlab  chiqish,  mutaxassislarni  jalb  etish  va  imkon  darajasida  eng  maqbul 
yo’nalishni qo’ldan chiqaрmaslik lozim bo’ladi. 
Ikkinchi  bosqich
da  –  tanlangan  strategiya  korxona  maqsadlariga  muvofiq 
kelishi darajasida qayta ishlanadi va umumiy strategiya shakllantiriladi. 
Uchinchi  bosqich
da  –  tanlab  olingan  umumiy  strategiyaning  muqobillari 
tahlil  etiladi  va  ularning  asosiy  maqsadga  erishuvchanlik  darajasi  bo’yicha 
baholanadi  hamda  korxonaning  har  bir  faoliyat  bo’g’inlari  bo’yicha  xususiy 
strategiyalar ishlab chiqiladi. 
Strategiyalarning  muqobil  variantlarini  tanlab  olish  jarayoni  quyidagicha 
tayyorgarlik ishlarini olib borishni taqozo etadi: 
1)
 
korxona  holatini  va  xoziрgi  vaqtda  qanday  strategiyalar  amalga 
oshirilayotganligini tahlil etish orqali joriy strategiyani aniqlab olish; 
2)
 
korxonaning  bozor  faoliyati,  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotning  xilma-
xilligi,  baxo  darajasi  va  bozorni  kengaytirish  imkoniyatlari  bilan  bog’liq  tashqi 
omillarni o’rganish; 
3)
 
raqobatchilar,  bozor  talabining  o’zgarib  borishi,  turli  xavf–xatarlar  bilan 
bog’liq tashqi omillarni o’rganib borish; 
4)
 
korxonaning  maqsadlari,  moliyaviy  holati,  resurslar  zaxiрasi,  innovatsiyaviy 
sohasidagi  yangiliklar,  boshqaruv  tizimi  va  xodimlarni  boshqaruv  siyosati,  ishlab 
chiqarish imkoniyatlari darajasi, maрketing kabi ichki omillarni o’rganish; 
5)
 
buyuрtmalar poрtfelini tahlil etish.