Менделеевнинг кимёвий элементлар даврий системаси

1 ўқувчи: Энди бу ёзувни қандай қилиб ўқишнинг сирини очамиз.


2 ўқувчи: Бунинг сири жуда ҳам осон, дазмолни қиздириб, варақ устидан бир неча маротаба юргизамиз. Кўз ўнгимизда ажойиб мўжиза юз беради. Оқ варақда қора ёзувлар пайдо бўла бошлайди.


1 ўқувчи: Марҳамат, ёзувлар пайдо бўлди!


2 ўқувчи: Худди шундай сеҳрли сиёҳни апелъсин шарбатидан ҳам таёрласа бўлади.


1 ўқувчи: Агар қора қоғозга рух сулъфат ZnSO₄ тузи эритмаси билан хат ёзиб, сўнгра унга водород сулъфид H₂S пуркалса, оқ ёзув пайдо бўлади. Бунинг сирига етиш учун қуйидаги тенгламага назар солиш етарли:


ZnSO₄ + H₂S = ZnS + H₂SO₄


2 ўқувчи: Тенгламадан кўринадики, реакция натижасидаги ҳосил бўлган чўкманинг ранги оқ. Қора қоғозда оқ ёзувлар ажралиб, кишида худди мўжиза юз бергандек таассурот уйғотади.


1 бошловчи: Мана, сеҳрли сиёҳ билан ҳам танишдик.


2 бошловчи: Бундай тажрибаларни кўплаб кўрсатиш мумкин.
(ЭСЛАТМА: Агарда вақт етарли бўлса, қуйидаги тажрибаларни ҳам кўрсатиш мумкин)
2 тажриба: ТУХУМНИнг ПЎЧОҒИНИ СИНДИРМАСДАН
АЖРАТИБ ОЛИШ

Юзаки қараганда бу иш жумбоққа ўхшаб туйилади. Ҳақиқатда эса буни қилиб бўлади.

Бунинг учун шиша банка ичидаги “сув”га тухумни ташлаш керак, аввал тухум чўкади, сўнгра унинг сиртидан вижирлаб пуфакчалар чиқа бошлайди, тухум бир пастга, бир юқорига кўтарилади, ўқи атрофида айланиб юради. Ниҳоят тухумнинг пўчоғи бутунлай эриб кетади ва у арчилиб қолади.
Топинг-чи, шиша банкадаги сув нима эди? Ажралиб чиқаётган газ қандай эди? Нега тухум пўчоғи эриб кетди?
Шиша банкадаги “сув” - хлорид кислотанинг суюлтирилган эритмасидир. Тухум пўчоғи асосан калций карбонат ва органик моддадан тузилган. Хлорид кислотанинг калций карбонатга таъсиридан карбонат ангидрид ажралиб чиқади. Тухумнинг суюқлик ичидаги ўйнашига ва пўчоқнинг эриб кетишига сабаб шу.