Меҳнат бозори тушунчаси ва унинг ижтимоий – иқтисодий моҳияти

3-МАВЗУ. БОЗОР ХЎЖАЛИГИ ТИЗИМИДА МЕҲНАТ БОЗОРИ
Амалий вазифа: Саволларга жавоб ёзиб, балл тўпланг
1. Меҳнат бозори нима?
2. Меҳнат бозорининг қандай асосий вазифалар бор?
3. Меҳнат бозорининг шаклланишига қандай шарт-шароитлар таъсир этади?
4. Таққосликни топинг:

Меҳнат бозори тушунчаси ва унинг ижтимоий –
иқтисодий моҳияти
Меҳнат бозори – бу меҳнатга қобилиятли аҳолининг иш билан банд бўлган ва банд бўлмаган қисмлари ва иш берувчилар ўртасидаги муносабатларни, ҳамда уларнинг шахсий манфаатларини ҳисобга олувчи шартномалар асосида “меҳнатга қобилиятларини” харид қилиш-сотишни амалга оширувчи, шунингдек, ишчи кучига талаб ва таклиф ўртасидаги нисбатларни бевосита тартибга солувчи мураккаб ижтимоий-иқтисодий тизимчасидир.

• 
  ишчи кучига талаб
  
• 
  ишчи кучининг таклифи,
  
• 
  ишчи кучи қиймати,
  
• 
  ишчи кучи баҳоси
  
• 
  ишчи кучини ёллашдаги рақобат
  

Меҳнат бозори таркибий қисмининг асосий элементлари

• 
  Умумий меҳнат бозори миллий меҳнат бозорларининг оддий йиғиндиси бўлмайди. Ушбу бозор шаклланадиган ягона иқтисодий макондаги бошқа тизимлар (божхона, валюта-молия, инновация тизимлари, институционал тизим ва бошқа тизимлар) билан ўзаро боғланадиган кўп функцияли мураккаб тизим бўлади.
  
• 
  Умумий меҳнат бозорида иш кучига бўлган самарали талаб ва умумий талабни фарқлаш керак бўлади. Умумий талаб миқдор жиҳатдан иш билан бандлар сони ва унга қўшиладиган вакансиялар сонига тенг бўлади. Самарали талаб эса ҳисоб миқдори бўлиб, умумий талаб билан ортиқча миқдор ҳажмининг фарқи сифатида белгиланади.
  
• 
  Меҳнат бозори деганда ишчи кучи такрор юзага келишининг барча боскичларида: унинг етиштирилиши (ижтимоий-демографик жиҳат, янги ишчи кучи пайдо бўлиши), айирбошланиши (сотиб олиш - сотиш ҳаракати амалга оширилиши), тақсимланиши (ишчи кучининг ижтимоий, касбий ва ҳудудий кўчиши орқали тақсимланиши) ва меҳнат соҳасида фойдаланилиши босқичларида ходим билан иш берувчи ўртасида кечадиган ижтимоий муносабатлар тизими тушунилиши керак.
  

Меҳнат бозорининг шаклланиши

• 
  ишчи кучига талаб ва таклифнинг ҳажми, таркиби ва нисбатини шакллантириш;
  
• 
  бозор услубида хўжалик юритишининг иқтисодий, ижтимоий ва ҳуқуқий механизмлари ёрдамида ишчи кучига талаб ва таклифни тартибга солиш;
  
• 
  меҳнат ресурсларининг оқилона бандлигини таъминлашга бевосита таъсир кўрсатиш;
  
• 
  ишсизлар иш топишига, уларнинг малакаси ва рақобат қобилиятини оширишга кўмаклашиш;
  
• 
  ишлаб чиқариш харажатларини қисқартириш ва меҳнат тақсимотини ўзгартириш
  

Меҳнат бозорининг асосий вазифалари
меҳнат бозорининг шаклланишига таъсир кўрсатадиган омиллар қуйидагилар:

• 
  иқтисодий,
  
• 
  ижтимоий,
  
• 
  демографик,
  
• 
  табиий-иқлимий
  
• 
  ҳуқуқий
  
• 
  Меҳнат бозорини шаклланиш тамойил-лари
  
• 
  Иш берувчининг ишчи кучига мустақил талаби
  
• 
  Ишчи кучининг эркин таклифи
  
• 
  Ёлланма ходимнинг иш берувчилардан ҳуқуқий ва ижтимоий ҳимоя қилинганлиги
  
• 
  Иш ҳақи ва бошқа қонуний даромадлар чегарасини эркин белгиланганлиги
  
• 
  Ўзбекистонда замон талабларига жавоб берадиган меҳнат бозори эндигина шакллана бошлади. У мазкур мезонлар бўйича бозор тизимида ҳали ўз шаклини эгаллаганича йўқ. Шунинг учун ҳам уни аралаш ҳамда меҳнат бозорининг биринчи турига мойилроқ дейиш мумкин
  

4 топширик

Меҳнат бозори бу меҳнатга қобилиятли аҳолининг иш билан банд бўлган ва банд бўлмаган қисмлари ва иш берувчилар ўртасидаги муносабатларни, ҳамда уларнинг шахсий манфаатларини ҳисобга олувчи шартномалар асосида “меҳнатга қобилиятларини” харид қилиш-сотишни амалга оширувчи, шунингдек, ишчи кучига талаб ва таклиф ўртасидаги нисбатларни бевосита тартибга солувчи мураккаб ижтимоий-иқтисодий тизимчасидир.

Меҳнат бу инсоннинг мақсадга мувофиқ ижтимоий фойдали фаолиятидир. Дастлаб инсон ўз ҳаракатларининг мақсадини аниқлайди


Оддий меҳнат бу ривожланиш даражаси билан ажралиб турмайди, ҳар қандай кишининг тана организми ўрта ҳисобда эга бўлган ишчи кучининг сарфланиши билан белгиланади. Бу ходимдан махсус касбий тайёргарлик талаб қилмайдиган, малакасиз меҳнатдир.


Иш бу табиат ва инсон томонидан бирлашган характерларининг объектив натижаси тушунилади