Me’morchilik, san’at va musiqa 7-sinf O’zbekiston tarixi darsligi asosida 30-mavzu Me’morchilik

Me’morchilik, san’at va musiqa

7-sinf O’zbekiston tarixi darsligi asosida 30-mavzu

Me’morchilik.

O‘rta asr jamiyatining ijtimoiy-siyosiy tuzumi va Islom dini mafkurasi madaniy hayotning bu sohasiga ham kuchli ta’sir qildi.
Vobkent minorasi XII asr

Samarqand, Buxoro, Urganch, Termiz, O‘zgan va Marv kabi shaharlarda bu davrda ko‘plab saroy, masjid, madrasa, minora, maqbara, tim va karvonsaroylar qurildi.

Karvonsaroy

Bu davrda yo‘nilgan tosh, pishiq g‘isht va suvga chidamli qurilish qorishmalaridan turli xil suv inshootlari: suv omborlari – bandlar, ko‘priklar, sardobalar va korizlar barpo etiladi.

X asrda Nurota tizmalaridagi Pastog‘darasi to‘silib barpo etilgan Xonbandi nomli suv omboriga 1,5 mln metr kub suv to‘plangan.

Xonbandi nomli suv ombori

Bu suv omborini qurishda suvning vertical va gorizontal bosim kuchi va bu hududlarda tez-tez sodir bo‘ladigan zilzilalarning silkinish kuchlarini ham hisobga olganlar.

Naqqoshlik, o‘ymakorlik va xattotlik.

IX–XII asr boshlarida
me’morchilik bilan birga naqqoshlik va o‘ymakorlik san’ati ham ancha rivoj topadi.
Jarq’og’on minorasi

Imoratning peshtoqi, eshigi va devorining ayrim qismlari turli mazmundagi bitiklar bilan qoplanar edi.

Bu davrda xattotlik xalq san’atining muhim va keng tarqalgan sohalaridan biri edi.

Turli uslubda husnixat bilan bitilgan xattotlik namunalari me’moriy naqshlarda ham hayotiy mazmun va estetik zavq beruvchi bezak sifatida ishlatiladi.

Musiqa san’ati.

IX–XIII asr boshlarida musiqa san’ati ham
g‘oyat taraqqiy qiladi.

Bayramlar, to‘ylar, xalq sayillari va boshqa marosimlar, shubhasiz, kuy va qo‘shiqsiz o‘tmas edi.

Bu davrda sozandalar ud, tanbur, qo‘biz, rubob, nay, surnay, karnay, qo‘shnay va qonun kabi g‘oyat xilma-xil torli, zarbli va puflab chalinadigan cholg‘u asboblaridan keng foydalanganlar.

Xalq kuylari asosida keyinchalik tojik va o‘zbek xalqlarining mumtoz kuyi “Shashmaqom” uchun poydevor bo‘lgan “Rost”, “Xusravoniy”, “Boda”, “Ushshoq”, “Zerafkanda” “Buzruk”, “Sipohon”, “Navo”, “Basta”, “Tarona” kabi yangi-yangi kuylar ijod etilgan.

Savol va topshiriqlar:

1. IX–XII asrlardagi me’morchilik namunalari haqida so‘zlab bering. Ular haqida qo‘shimcha adabiyotlardan ma’lumotlar to‘plang.

2. Naqqoshlik, o‘ymakorlik va xattotlik san’ati qay tariqa rivoj topdi?

3. “Shashmaqom” nima?