|
MEKTEPKE SHEKEMGI TA’LIM HA’M TARBIYANIN’ SHET EL MA’MLEKETLERINDEGI TA’JRIYBELERINI U’YRENIW
Ten’elbayeva Ayjamal
NMPI 1-kurs magistri
ANNOTATSIYA
Bul maqalada mektepge shekem tálim hám tárbiyanıń shet el mámleketlerdegi tájiriybeleri salıstırıwiy analiz tiykarında u'yrenilgen. Tiykarınan rawajlanǵan G’arb hám Shıǵıs mámleketlerindegi mektepge shekem tálim formaları hám sharayatları haqqında maǵlıwmatlar keltirilgen. Hám de mámleketimizde mektepge shekem tálim hám tárbiya salasında ámelge asırılıp atırǵan reformalar mazmunı jáne onıń nátiyjeliklıǵına tiyisli pikirler kórsetilgen. Sonıń menen birge mektepge shekem tálim hám tárbiyaǵa tiyisli shet el tájiriybelerdi u'yreniw maydanınan alıp barılıp atırǵan izertlewlerge bólek itibar qaratılǵan. Onıń metodologik tiykarları haqqında anıq pikirler aytılǵan. Tálim sistemasındaǵı tájiriybeler mámleketlerdiń rawajlanıwın támiyinlew degi orni hám áhmiyeti ashıp berilgen.
Gilt sózler:mektepge shekem tálim hám tárbiya, normativ-huqıqıy tiykarlar, reforma, shet el mámleketlikler, O'zbekiston, Germaniya, Yaponiya, Kitay, Ullı Britaniya, Singapur, Italiya, tájiriybeler, bala, áwlad, jetik kadr, keleshek, Renesans, insan kapitalı, izertlewler, elektron resurslar.
Mektepge shekem tálim hám tárbiya sistemasın reformalawdı prezidentimiz Sh. M. Mirziyoyev ―Jańa O'zbekiston strategiyasi‖ kitabında ―inson kapitalı‖ túsinigi menen baylanista boladi Yaǵnıy ―rawajlanǵan mámleketlerde tálimdiń toliq sikliga investitsiya kirgiziwge, yaǵnıy, bala 3 jastan 22 jasqa shekem bo'lg'an dáwirde onıń tárbiyasına qarjı jumsawǵa úlken itibar beriledi. Sebebi áne sol qarjı jámiyetke 15-17 ese muǵdarda payda keltiredi. Bizde bolsa bul na'tiyje tek 4 eseni quraydı. Sonlıqtan, insan kapitalına itibardı kúsheytiwimiz, onıń ushın barlıq múmkinshiliklerdi jóneltiriwimiz shárt dep jazadı mámleketimiz basshısı. Sonday eken, mektepge shekem tálim sistemasın rawajlandırıwda prezidentimiz dóretpeleri hámlekciyaları hám de Húkimleri hám Qararlarında belgilengen wazıypalar metodologik tiykar retinde xızmet etedi.
Yaponiya, Italiya hám Kitay mámleketinde balalar tiykarınan 3 jastan boqshag'a qabıl etiledi. Tek ǵana májbúr bolg'an shańaraqlar perzentlerin balalarǵa qaraw oraylarına beriwleri múmkin. Mısalı, Yaponiyada balalar yaslisiga (balaǵa qaraw orayı ) balanı úsh aylıgınan beriw múmkin, lekin bunday jaǵday yaponlar arasında keń tarqalǵan emes, sebebi bunday jasda balanı yasliga jaylastırıw ushın onada júdá saldamlı sebep boliwi kerek. Sonıń menen birge bunday hayal jámiyet tárepinen jaqsı ana dep bahalanmaydi. Átirapdagilarning pikiri bolsa yaponlar ushın ―eng tiykarǵı‖ dep esaplanadı. Yaponiyada balalar yaslisiga tek ata-anası isleytuǵın balalar qabıl etiledi. Onıń ushın munitsipalitetga ata-ana jumıs jayınnan málimleme hám shańaraqta Mektepge shekem tálim hám tárbiya sistemasında shet el mámleketlerdiń tájiriybelerin o’rganish maydanınan bólek ádebiyatlar, izertlew jumısları júdá kem, buǵan baylanıslıǵı dereklerdiń tek ǵana elektron resursları ámeldegi bo’lib, olardı da internettiń túrli veb saytlarınan tawıp, awdarma etip o’rganish múmkin.
Mámleketimizde bolsa balalar bog‗chaga bir jastan qabıl etiledi. Perzenti úsh jasqa to‗lmagan analardıńlarǵa miynet nızamchiligida jeńillikler belgilengen. Mámleketimiz mektepge shekem tálim shólkemlerine qamrov máselesin asırıw hám de mektepge shekem tayarlawdı tolıq ámelge asırıw maqsetinde jańa tahrirdagi nızam hújjetlerine tiyisli normalar kirgizildi. Atap aytqanda, O’zbeksiton Respublikası ―Tálim to’g’risidagi nızamǵa muwapıq mektepge shekem tálim hám tárbiya altı jastan jeti jasqa shekem bo’lgan balalardı baslang’ish tálimge bir jıllıq májburiy tayarlawdı da názerde tutadı. 9, 8-element Keleside respublikamızdaǵı 6 jastan -7 jasqa shekem bo‗lgan barlıq tálim alıwǵa uqıpı bo'lg'an balalar mámleket hám mámleketlik emes mektepge shekem tálim shólkemlerinde 1 jıllıq mektepge shekem tayarlaw toparında baslang’ish klasslarǵa tayarlanadı hám olarǵa sertifikat beriledi. Bul process rawajlanǵan mámleketlerde bolsa talay ilgeri baslanadı. Mısalı, Italiyada balalar 3 jastan -6 jasqa shekem mektepke tayarlanadilar. Bul process mámleket.
Singapurda da mektepge shekem tálim tálimdiń baslawish buwini esaplanadı. Boqshag'a balalar 3 jastan qabıl etiledi. Eki-úsh jıl dawamında olarǵa ana tili hám anglichan tili, oqiw, sanaq, jırlaw, súwret sızıw, oyın túsiw sıyaqlılar u’yretiledi. Singapurda mámleketke qarawlıbaqshalar joq. Mektepge shekem tálim mákemeleriniń barlıǵı jeke bo’lib, ayırımlarigina diniy shólkem yamasa jamg’armalar tárepinen basqarıladı Ullı Britaniyada bolsa 1988 jılda «Tálim to’g’risida»gi nızamı kúshke kirgen. Ol jaǵdayda tekǵana tálim standartları, bálki balalardı mektepke qabıllaw waqtında psixik rawajlanıw dárejesine bazalıq ataq beriw de belgilengen. Angliya, Shotlandiya hám Uelsda májburiy tálim 5 jastan, Arqa Irlandiyada bolsa 4 jastan baslanadı. Sol sebepli de májburiy tálimde oqitiwdi baslaw múddeti Evropada eń erte dep esaplanadı.
Juwmaq re'tinde u'zliksiz tálim sistemasında shet el mámleketlerdiń ilg’or tájiriybelerin o’rganar ekenbiz, hár bir mámleket o’ziga tán bo’lg’an qásiyetlerine iye ekenligine isenim payda etemiz. Bul tánlikler qaysı bolıp tabıladı tárepten sol mámleketlerdiń rawajlanıwına,taraqqiy etiwine de xızmet etkenligin korwimiz múmkin. Buǵan hátte tariyxtıń da o’zi gúwa bolıp tabıladı. Mısalı, yaponlardagi balalar bog’shalarinda tálim programmaları da inabatqa alınǵan, jazıw hám oqiwdan tısqarı balalarǵa qosiq u’yretiledi, sport jarısları o’tkezilib, úzliksiz qıdırıspalarǵa shıǵıp turıladı. Biraq bular menen bir qatarda bul ilajlardı otkeziwden maqset - balada xamjihatlik, jámáátte jasaw sezimlerin rawajlandırıwdan ibarat. Qosiq aytilsa, qor (jámáátte) aytılıwı kerek, jeke atqarıwshı qosiqshi qo’llanilmaydi, jarıs o’tkerilgende hámme yamasa gruppa g’oliblikka eriwiladi, ulıwma jalǵız g’olib bo’lmaydi. Bul yapon jámiyetin modernizaciyalawda qo’lni qo’lg’a beriwge jo’nelis beredi. Mámleket hám jámiyet rawajlanıwı ushın yapon sidqi dildan xızmet etedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
