|
ФИО авторов: Файзиев Т.А., Зувайтова З.К., Темирова Л.З., Ибрагимов М. Н.
Қарши муҳандислик иқтисодиёт институти
Название публикации: «НАМУНАВИЙ УЙЛАРНИНГ ҚУЁШ ИССИҚЛИК, СОВУҚЛИК ВА ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯСИ ТАЪМИНОТИ»
Ҳозирги кунда фан ва техниканинг ривожланиши натижасида бутун дунёда тараққиёт шу даражага етдики, бунда ҳар куни турли хил эҳтиёжлар учун улкан энергия сарфланмоқда, айниқса бу саноат, транспорт ва қишлоқ хўжалигида яққол намоён бўлмоқда. Аҳоли сонининг ошиб бориши натижасида энергия танқислиги сезилмоқда. Органиқ ёқилғилар манбаи бўлган: тошкўмир, нефть, табий газнинг ердаги захиралари чекланган бўлиб, вақт ўтиши билан камайиб бормоқда ва у глобал экологик муаммоларни вужудга келтирмоқда. Бутун дунёда энергетик кризис ҳукм сураётган вазиятда муқобил энергия манбалари яна ҳам оммабоп бўлиб бормоқда. Мамлакатимиз Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2017 йил 26-майдаги ПҚ-32-сонли қарорларида 2017-2021- йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясида қайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланишни кенгайтириш, ишлаб чиқаришнинг энергия сиғимини қисқартириш, миллий илмий-техникавий ишланмалар ва синовдан ўтган халқаро энерготежамкор илғор технологиялар тадқиқотларини амалиётга мақсадли жорий этиш соҳасида белгиланган устувор йўналишларни рўёбга чиқариш мақсадида:
1. Қуйидагилар 2017-2021-йилларда иқтисодиёт тармоқлари ва ижтимоий соҳада энергия самарадорлигини ошириш, қайта тикланувчи энергетикани янада ривожлантиришнинг устувор йўналишлари этиб белгилансин:
қайта тикланувчи энергия манбаларини ривожлантириш соҳасида инновация технологияларини, илмий-техникавий ишланмаларни жорий этиш ва энергия самарадорлигини ошириш, энергия тежовчи жиҳозлар ва асбоб-ускуналарни
ишлаб чиқариш ва маҳаллийлаштиришни, жумладан, технологияларни трансфер қилиш ва муҳандислик марказларини ташкил этиш йўли билан кенгайтириш;
қайта тикланувчи ва муқобил энергия манбаларидан, иккиламчи энергетика ресурсларини энергетик утилизация қилишдан фойдаланган ҳолда, электр энергия ишлаб чиқариш, қуёш, шамол энергияси, микро ва кичик гидроэлектростанциялардан фойдаланишнинг синовдан ўтган технологиялари асосида энергия ишлаб чиқариш қувватларини яратишга тадбиркорлик субъектларини жалб қилиш орқали ёқилғи-энергетика балансини диверсификациялаш;
замонавий энергия самарадор ва энергия тежамкор технологиялари асосида мавжуд ишлаб чиқариш қувватларини модернизация қилиш, техник ва технологик қайта жиҳозлаш ва янгиларини яратиш орқали ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар энергия сиғимини камайтириш.
Мамлакатимиз энергия хавфсизлигини таъминлашда, энергия таъминоти тизимларида инновацион технологияларни жорий этган ҳолда, мамалакатимизнинг келажакдаги истиқболли энергия таъминоти ҳисобланган экологик тоза муқобил энергия манбаларидан фойдаланиш даражасини ошириш, ушбу манбалар ҳисобида ишлайдиган қурилмаларни такомиллаштириш мамлакатимиз мустақиллигини мустаҳкамлашда пойдевор бўлиб хизмат қилиши билан бир қаторда бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири ҳисоланади.
2013 йил 1 мартда Ўзбекистон Республикаси биринчи Президентининг ПФ-4512- сонли “Муқобил энергия манбаларини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони қабул қилинди. Ушбу Фармонга мувофиқ Тошкентда халқаро қуёш институти, Навоийда фотоэлектрик панеллар ишлаб чиқариш, Самарқандда 100 МВт қувватли қуёш фотоэлектрик станциясини ишга тушириш каби устивор вазифалар белгиланди.
Фармонда белгиланган вазифаларни амалга ошириш натижасида қуёш ва биогаз энергиясидан фойдаланишни янада самарали усулларини ва технологияларини ишлаб чиқиш, амалиётга қўллаш учун илмий тадқиқотларни ривожлантириш ҳамда замонавий моддий-техник базани яратиш бўйича имкониятлар
яратилмоқда. Республикамизда қуёш электр станцияларини қуриш ишлари бўйича дастлабки қадамлар ташланди. Масалан, Наманган вилоятининг Поп туманида 130 киловатт қувватга эга бўлган, Бухорода эса 1,2 мегаватт қувватли қуёш фотоэлектр станциялари ишга туширилди ва ҳозир бу лойиҳалар синовдан ўтказилмоқда.
Қуёш энергиясидан амалда фойдаланиш учун Ўзбекистонда яратилган шарт-шароит ва мавжуд имкониятлар мазкур минтақадан бу соҳадаги илғор технологияларни нафақат республикамизда, балки бутун Ўрта Осиёда тажриба тариқасида жорий этиш майдони сифатида фойдаланишга асос бўлиб хизмат қилади.
Ўтказилаётган тадқиқотларнинг натижалари мамлакат иқтисодиёти-нинг турли тармоқ ва соҳаларида амалда экспериментал равишда кенг кўламда қўлланилмоқда. Ўн йилдан ортиқ вақт мобайнида республикада қуёш энергияси билан сув иситадиган қурилмалар асосида уй-жойлар ва ижтимоий объектларни иссиқ сув билан таъминлаш тизимлари ишлаб чиқилмоқда ва улардан тажриба тариқасида фойдаланилмоқда. Тошкент шаҳрида, Самарқанд вилояти ва бошқа минтақаларда иссиқ сув олиш учун гелиоқурилмалар ўрнатилган. Турли қувватлардаги фотоэлектрик қурилмаларни ишлаб чиқариш ўзлаштирилган. Кўплаб олий ўқув юртлари ва касб-ҳунар коллежларида мазкур соҳа учун малакали кадрлар тайёрлаб келинмоқда.
Ўзбекистон жанубий минтақасининг об-ҳаво ва иқлим шароитлари Қашқадарё вилоятида қуёш энергиясидан самарали фойдаланишда кенг имкониятлар яратади. Қуёш энергиясидан фойдаланиш натижасида автоном истеъмолчиларни иссиқлик, иссиқ сув, чучук ичимлик суви ва электр энергияси билан таъминлаш, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш, қуритиш ва қайта ишлаш, қурилиш материалларига термик ишлов бериш жараёнларида ёқилғи- энергия ресурсларини тежаш каби муҳим вазифаларни ҳал этиш мумкин. Автоном истеъмолчи сифатида бир қаватли намунавий яшаш биноси олинган бўлиб, унинг асосий геометрик ўлчамлари, схемаси ва электр юклама ҳисоби қуйида келтирилди. Автоном истеъмолчининг қуёш электр ва иссиқлик
энергияси билан таъминлаш тизимини принципиал схемаси ишлаб чиқилди. Қуёш энергия таъминоти тизими фотоэлектрик станция қурилмалари ва қуёш иситиш коллекторларидан ташкил топади.
Бир қаватли умумий ҳажми V 187 м3 бўлган яшаш уйининг қуёш
энергияси асосида автоном электр ва иссиқлик таъминоти ишлаб чиқилди. Бу тизим қуёш фотоэлектрик станцияси, қуёш ясси коллекторлари, иссиқлик насосли қурилма ва иситиш батареялари тизимидан ташкил топган. Фотоэлектрик қуёш қурилма уйни ёритиш тизими маиший хизмат асбоб- ускуналари учун электр энегрия билан таъминлайди. Қуёш коллекторлари ва иссиқлик насосли қурилма эса уйни иситиш ва иссиқ сув таъминоти тизими учун иссиқлик энергиясини беради. Қуйидаги жадвалда автоном энергия таъминоти тизимининг асосий қурилмаларини келтирамиз.[1]
1 –жадвал
Т/р
|
Қурилма ва жиҳозлар
номи
|
Маркаси типи
|
Сони
|
Характеристикаси
|
1
|
Фотоэлектрик станция
|
КФС-1000
|
5
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
