|
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
U.N.Tashkenbayeva “O’quvchilarni xalqaro tadqiqotlarga tayyorlashga
mo’ljallangan Axborotnoma” Toshkent 2020 yil.
2.
Xalqaro tadqiqotlarda boshlang’ich sinf o’quvchilarining o’qish savodxonligini
baholash”. metodik qo’llanma. T.: Sharq, 2019
3.
www.fayllar.org
686
ФИО автора:
Rustamova Shahnoza Rustam qizi
O'zbekiston Davlat Jahon tillari Universiteti
Название публикации:
«SIYOSIY ARBOBLARNING NUTQINI TARJIMA
QILISHDA DUCH KELINADIGAN MUAMMOLAR»
Annotatsiya:
Ushbu maqolada tarjimashunoslikda siyosiy arboblarning nutqini
tarjima qilishda duch kelinadigan muammolar haqida muhokama qilinadi.
Kalit so`zlar:
tarjima nazariyasi, nutq, matbuot, til normalari,
Tarjima nazariyasi fanining tarixi uzoq davrlarga borib taqaladi. Buni Ikki ming
yil muqaddam yunonistonlik Liviy Andronik buyuk Gomerning «Odisseya»sini lotin
tiliga o‘girganidan bilishimiz mumkin.. Mana shu voqea amaliy tarjimachilik
faoliyatiga asos bõlgan, shu bilan birga, birinchi bo‘lib tarjima nazariyasining
muammolariga duch kelgan ham. Yevropa mamlakatlarida tarjimadagi muammolar
VIII—IX asrlardan boshlab namoyon bõla boshladi. Shu davrlarda tarjima nazariyasi
fan sifatida rivojlanish bosqichiga õtdi. Tarjimani ilmiy idrok qilish masalasi bilan
ming yillardan buyon shug‘ullanib kelinayotgan bo‘lishiga qaramasdan, hanuzgacha
chin ma’nodagi tarjima nazariyasi o‘z o‘rnini topgan emas.
Tarjimashunoslik ilmi XX asrning ikkinchi choragiga kelib tez rivojlanish
bosqichiga yetdi. Xorij ilmida tarjimaning nazariy muammolarini chuqurroq õrganish
ham shu davrga to‘g‘ri keladi. Jon Ketfordning Edinburgdagai ma'ruzalari va
Oksfordda nashr qilingan «Tarjimaning lingvistik nazariyasi» (London, 1965)
monografiyasi, Jorj Munenning‘fransuz (Parij, 1963) hamda italyan (Turin, 1965)
tilida doktorlik dissertatsiyasi asosida chop etilgan «Tarjimaniig nazariy muammolari»
degan asarlarni tarjima sohasidagi katta yutuqlardan hisoblanadi.
XX asr tarixga ilmiy-texnikaviy rivojlanish asri bõlgan bõlsa, Tarjimachilik ham
keng rivojlangan asr bo‘ldi. O'zbekistonda esa tarjimachilik XIX asrning so‘nggi
choragiga kelib, o'zining yangi davriga kirdi. Rossiya,
687
Yevropada antik madaniyatlarning namunalarini ilk bora zamonaviy o‘zbek
tiliga o‘girish tajribalari ko‘zga tashlandi. Bu esa Shu davrda katta miqyosdagi
madaniy harakatning dastlabki kurtaklari unib chiqqanligidan dalolat beradi.
0’zbek tarjimonlari Pushkin, Tolstoy, Gogol, Krilovning ayrim kichik asarlari
bilan birinchi marotaba shu davrda tanishdilar. Matbuotning tarmoq otishi, o ‘quv
dargohlarining
mislsiz
kengayishi,
savodxonlik
darajasining
ko‘tarilishi,
tarjimachilikni yil sayin, kun sayin kuchaytirib bordi. XX asrning o‘rtalariga ayniqsa,
oltmishinchi yillarga kelib, 0 ‘zbekiston dunyo adabiyotlari eng ko‘p tarjima
qilinadigan o ‘lkalardan biriga aylandi. Milliy zaminda ko‘plab yuksak professional
layoqatli tarjimon ijodkorlar yetishib chiqdi. Rus mumtoz va zamonaviy adabiyoti qon-
qardosh mamlakatlar, uzoq-yaqin o`lkalar adabiyotining eng qimmatli madaniyat
ko‘rsatkichi bo`lgan namunalari mahorat bilan o‘zbek tiliga tarjima qilindi. Tarjimalar
milliy tilning o‘sishi, lug‘at boyligining kengayishi, turli soha terminlarining
ishlanishi, tartibga solinishi, til normalariga muvofiqlashtirilishi, turli-tuman
yo‘nalishdagi lug‘atlarni tayyorlab nashr etishga yo‘l ochdi.
Mustaqillik davriga kelib tarjimonlikda ko'plab ilm namoyondalari ko'zga
tashlana boshlandi. Ulardan Muhammadjon Xolbekov, Ibrohim G‘afurov, Abduzuhur
Abduazizov, Gulnoza Odilova, Gulchehra Rixsieva, Xayrulla Hamidovlarni sanab
o'tish joizdir. Bu sohani yana rivojlantirish maqsadida O‘zbekiston Yozuvchilar
uyushmasi
qoshidagi
Badiiy
tarjima
va
xalqaro
aloqalar
bo‘limining
respublikamizdagi yosh ijodkorlarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida poytaxt va
viloyatlardagi oliy o‘quv yurtlari bilan hamkorlikda “Yosh tarjimonlar maktabi”ni
tashkil etildi. Yosh tarjimonlarning ilk tarjima asarlari “Adib” nashriyotida chop
etilayotgani, “Jahon adabiyoti” jurnalining muntazam chiqib turgani va amalga
oshirilgan boshqa ko‘plab tadbirlar misolida ko‘rish mumkin.
Tarjima sohasida, og'zaki nutq tarjimasi yozma tarjimadan bir muncha murakkab
hisoblanadi. Ayniqsa, sinxron tarjima yo'nalishi o'ziga xos qiyinchiliklarga ega. Bu
yo'nalish tarjimondan juda katta bilim va mahorat talab etadi. Tarjimon doimo o'z
ustida ishlashi, izlanishi yangiliklardan, bo'layotgan o'zgarishlardan xabardor bo'lib
turishi va muhim. Og'zaki tarjima bilan shug'ullanuvchi mutaxassis har sohadan
688
xabardor bo'lib yurishi, shu sohalarga tegishli terminlarni yaxshi bilishi uning o'z
kasbining mahoratli ustasi ekanligidan darak beradi.
Bugungi globallashuv davrda, davlat va hukumatlar aro siyosiy jarayonlar ham
tez sur'atlarda jadallashmoqda. Siyosiy suhbatlar, konferensiyalar, uchrashuvlar,
bitimlar kelishuv jarayonlari shular jumlasidandir. Bu esa tarjimonlik sohasiga ham
talabni kuchaytirmoqda.
Ammo, siyosiy nutqni tarjima qilayotganda tarjimonlar turli qiyinchiliklarga va
muammolarga duch keladilar, xatolarga yo’l qo'yadilar. Misol uchun o'zbek tiliga
ingliz tilidan to’g’ridan to’g’ri tarjima qilish, o'zbek tilidan ingliz tiliga tarjima qilish
bir muncha mushkul. Chunki o’zbek tilidagi gapning grammatik tuzilishi bilan ingliz
tili grammatikasida tafovutlar mavjud. Birida gap kesimi oxirida kelsa, birida gap
boshida keladi. Bu esa tarjimonlar uchun muammo yuzaga keltirishi mumkin.
Madaniyatlar o'rtasidagi farqlar ham tarjima jarayonida muammolar keltirib chiqarishi
mumkin. Ayniqsa, g’arb va sharq davlatlari orasidagi bir biriga umuman o’xshamagan
urf-odatlar, turmush tarzi, dunyoqarashlar xilma xilligi kabilarni sanab o'tish joizdir.
Yevropa mamlakatlari siyosatida parlamentlar yig'ilishi, siyosiy arboblarning
minbarda nutq so'zlash jarayonlari, Osiyo va Markaziy Osiyodagi siyosiy yig'inlardan
shiddatliroq, murosalarga boy va hattoki, ba'zan janjallar bilan ham o'tadi. Bunday
jarayonlarda jargonlar va boshqa norasmiy so'zlar qo'llanilishi sinxron tarjimonlarni
biroz esankiratib qo'yish ehtimoli yo'q emas. Islom diniga e’tiqod qiluvchi
mamlakatlarda rasmiy, siyosiy uchrashuvlar, parlamentlararo yig’ilishlar bir muncha
sokin o’tishini ko’pincha guvohi bo’lamiz.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, siyosiy nutq jarayonida ishtirok etuvchi
tarjimonlarda quyidagi omillar o’z ta’sirini ko’rsatadi:
-tillarning grammatik va leksik jihatdan farqlanishi;
-madaniyatlararo xilma-xillik;
-e’tiqod, mentalitet va dunyoqarashning farqliligi.
Shu va shu kabi omillar tufayli tarjimonlar o’z faoliyatlari davomida turli
muammolarga duch keladilar. Bunday muaamoli vaziyatlar, qiyinchiliklar ayniqsa
to’g’ridan to’g’ri sinxron tarjima qilish jarayonida ko’proq uchraydi.
689
Bunday muammolarga duch kelmaslik yoki kamroq duch kelish uchun
tarjimondan doimo o’z ustida tinimsiz ishlashi, tarjima qilinayotgan tili haqida, uning
kelib chiqishi hozirgi davrdagi o’zgarishlar, shu tildan foydalanuvchi xalqning turmush
tarsi, urf-odatlari qiziqishlariga oid yetarlicha ma’lumotlarga ega bo’lishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
