Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №10 (том 1)

Ота: Ўзбекистон халқининг порлоқ келажаги билан белгиланади. Порлоқ 
келажак эса халқ маънавиятининг мустаҳкам негизи ҳисобланмиш мусиқий 
идрок, шинаванда интеллектининг жозибаси, амалий кўникма ва ижодий 
фаолият бирлигида намоён бўлади.
Мусиқий идрок - мусиқий асарнинг нафақат муаллифлари, жанри, 
худудий хусусияти ёки тузилмавий шакли балки, муаллиф ғоясига асосланган 
инсоний кечинма ва туйғуларни ифода этиш услуби, миллий безак мағзидан 
лаззат туйишда юзага келади. 
Шинаванда интеллектининг жозибаси - асар моҳиятини чуқур англашга 
хизмат қилувчи безаклар манзили бўйлаб ҳаёлий саёҳатда рўй беради. Шу 
маънода халқ артисти Ҳ.Носирова ижросидаги «Тановар» асарини тинглаш 
асносида матнннинг “қош” бўғинини ифода этувчи ноталарнинг ёйсимон 
жойлашуви манзарасидан ҳайратда қолиш жозибасида кўринади. Демак, бадиий 
безакларни нафақат ҳис этиш балки, уни кўра олиш салоҳиятига эга 
11
https://kun.uz/21682565 

---

201 
шинавандалар интеллекти баъзи маънавий савияси саёз мусиқий асарларни 
истеъмолдан чиқариб ташлаш қобилиятига эга бўладилар. 
Шогирд: Маълумки, Ота Жалол Носиров, Ота Ғиёс Абдуғаниев, Домла 
Ҳалим Ибодов, Ҳожи Абдулазиз Расулов, Абдурауф Фитрат, академик Юнус 
Ражабий, Исҳоқ Ражабов, А.Успенский, Е,Е.Романовская, Ҳ.Муҳамедова, Ф.М. 
Кароматов, Матниёз Юсупов, И.А.Акбаров каби мусиқа санъати намоёндалари 
ва тадқиқотчилар сайъ – ҳаракатлари билан миллий мусиқий меросимиз нотага 
олинди. Ўзбекистон МТРК олтин фондидан муносиб ўрин олган видео ва аудио 
тасмаларидаги асарлар билан нота ёзувидаги намуналар ўртасидаги бадиий
безакларни ифода этилишида муайян фарқланиш юзага чиқмоқда. 
Устоз: Бу ҳолат бугунги кунда алоҳида изланишлар олиб бориш 
даркорлигини кўрсатади. Илло, хонанда овозидаги ҳар бир руҳий кечинмани 
ифода этиш услуби, уларнинг номланиши ва қўллаш методикасини ишлаб 
чиқиш алоҳида тадқиқотлар мавзуси сифатида ўз ечимини кутаётганлиги 
барчага аёндир. Бироқ мумтоз мусиқий меросимиздан унумли фойдаланиш ва 
ҳаётий воқеликка айлантиришда устоз Юнус Ражабийнинг услубини қўллаш 
мақсадга мувофиқдир. Чунки, Юнус Ражабий ўзидан аввалги устозлар ижросида 
намоён бўлувчи ҳар бир сўз моҳияти ва овоз талқинини тўлиқ ҳис қилган ҳолда 
Шашмақом, халқ қўшиқлари, бастакорлик намуналарини магнит тасмаларига 
муҳрлашда илмий-амалий жихатдан ёндашганлар. Шу орқали бадиий жамоалар 
ижровий фаолиятида сўз ва овоз уйғунлиги негизида руҳий кечинмаларни 
талқин этилишига эришганлар. 
Мисол сифатида Бузрук мақомининг Алишер Навоий ғазали билан 
куйланувчи “Насруллойи” наср (ашула) йўли бешинчи байти- «Лабингда 
нўшу...» ғазалий ташбеҳнинг Ўзбекистон халқ ҳофизи Ортиқхўжа Имомхўжаев 
ижросида «Сенинг лабингда нўшу (ширин ичимлик) менинг оғзимда эса ҳажр 
(айрилиқ) заҳри, шунинг учун менга ҳар сафар заҳрханд (аччиқ табассум) насиб 
бўлганда, у (лабинг) бир нўшханд (ширин табассум) бирла менга азоб беради 
мазмунидаги хижрон азоби билан йўғрилган нолаларнинг зоҳир бўлишига сабаб 
бўлади.

---

202 
 
Агар байтнинг зоҳирий маъносига эътибор қаратсак, шоир ошиқнинг 
ҳижрон азоби чекишидан роҳатланаётган маъшуқа тасвирини ифодалаганини 
кўрамиз. Аммо юқорида таъкидлаб ўтганимиздек, фақат зоҳирий маънога 
боғланиб қолиш байт мазмунини теран англаш имконини бермайди. Шунинг 
учун унинг ботиний маъносига ҳам эътибор қаратиш лозим бўлади. Олимлар 
фикрига қараганда «...лаб деганда тасаввуфда маъшуқа сўзининг ботини, нозик 
маъноси, шунингдек, илоҳий нафас, йўқликдан борлиқни вужудга келтирган 
мо
о - ҳай жо - ней).
ё - рей
ш (и) - ханд эт- миш. 
да ул бир нў -
р(и)- ҳанд ўл - ган
Ла бинг - да нў -
Ме - нга ҳар зах- - 
тонг эр - мас, гар
р(и) оғ - зим - да, 
шу заҳ - ри ҳаж

---

203 
Аллоҳ каломи англашилади», «нўш –илоҳий сўз, лаззат»дир (Нажмиддин 
Комилов). Байтдаги «оғзимда заҳри ҳажр» ибораси эса, бизнингча, ошиқнинг 
ҳижрон азобида чекаётган фиғону нолаларини англатади. Ошиқ ҳар нола 
чекканида (заҳрханд ўлғанда) соқий лабидан унга нўшханд(ширин табассум), 
яъни илоҳий ишқ сирларидан огоҳ этувчи сўзлар – Қуръон оятлари ва 
ҳадисларни ҳадя этади (Толибжон Рўзибоев). “Заҳри ҳажр оғзида» бўлган 
хонанда эса Аллоҳнинг муборак каломи ва ҳадиси шарифлари билан вобаста 
бўлган илоҳий ғзалларни куйлаб ўз дардини фиғонли наволарда баён этади.