Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 3)

---

784 
qobiliyatning rivojlanishi boladagi badiiy, ijodiy faoliyatning paydo bo`lishi bilan 
bog’liq. Bu yoshda bolalar predmetlarning tuzilishini, ularning makondagi 
xususiyatlarini, buyumlarning qismlarini mosligini ajrata oladilar. Agar bolada bu 
qobiliyatlar yetarli darajada shakllangan bo`lsa, bola ma’lumotlarni osonroq esda olib 
qoladi. Maktabda o`qishning boshlanishiga yaqin so`z-mantiqiy tafakkur shakllana 
boshlaydi. Bu esa bolalarda so`zlar bilan ishlash, o`z fikrini bayon eta olish va uni 
asoslash malakasini yuzaga keltiradi. Birinchi sinf o`quvchilari qaysidir tushuncha 
bilan ishlashda eng avvalo uning yuzaki, tashqi alomatlarini anglaydilar, ular 
ob’ektning harakatini (u nima qilyapti?), uning vazifasini (u nima uchun?) aniqlay 
oladilar, lekin bu predmetning ichki mohiyatini anglamaydilar, uni qandaydir guruhga 
ajrata olmaydilar. Masalan, “traktor”ni ular–“dalada yer haydash uchun”, “kartoshkani 
qazish uchun” kerak, lekin “qishloq xo`jalik mashinasi” degan degan tushunchaga ega 
emaslar. Bolalar bu yoshda ma’lumotlarni mexanik, uyushmagan tarzda eslab 
qolishadi. Ularga biror bir mavzuning umumiy ma’nosini aytib berishdan ko`ra, matnni 
yodlab olish osonroq. Diqqatlari hali barqaror emas.Bolalar oson chalg’iydilar, tez 
charchaydilar.Shuni inobatga olgan holda, mashg’ulotlarni bolalarni qiziqishlariga 
qarab rejalashtirish lozim.Bolalarga o`yin, ertaklarni tinglash va muhokama qilish, o`zi 
haqida gapirib berish, rebus, turli boshqotirmalarni yechish, o`qituvchidan shaxsiy, 
aniq maqtov olish juda yoqadi. 
Kasbga yo`naltirish mashg’ulotlarida yosh xususiyatlarini inobatga olgan 
holda mavjud psixologik o`yinlarning turli modifikasiya(moshlashtirilgan)larini 
qo`llash lozim. Masalan, sezgi va idrokni rivojlantiruvchi “Sehrli xaltacha” o`yini 
mavjud. Xaltachaga turli kasblar bilan bog’liq bo`lgan predmetlar solinadi. Bola 
xaltachaning ichiga qaramasdan- faqatgina ushlab ko`rib, predmetning nomini va uni 
qaysi kasbga tegishli ekanini topishi lozim. Bu yoshda bolalar ko`pincha o`ylamasdan 
impulsiv harakat qiladilar, ular qo`yilgan maqsadga erishishda qiynaladilar. Ularga 
o`qish faoliyati ya’ni yangi bilimlar olish emas, balki o`qituvchi tomonidan unga 
qo`yiladigan baho ahamiyatliroq. 

---

785 
2-4-sinflarda o`quvchilarning idroki ancha rivojlanadi. Agar 1-sinf 
o`quvchilari harflarni va sonlarni adashtirsalar, 2-4-sinflarda bunday xatoliklarga yo`l 
qo`ymaydilar. 2-4-sinf o`quvchilari endi predmetlarni nafaqat shunchaki nomini 
aytishlari balki uni ta’riflashlari, uning qismlarini, inson hayotidagi vazifa va 
ahamiyatini aytib berishlari mumkin. 
2-4-sinflarda rasm asosida hikoya tuzib berish, ko`rganlarini so`z bilan 
tasvirlab berish qobiliyatlarini rivojlantirish juda muhim. Bolalarga rasmda qanday 
voqealar sodir bo`layotganini tushuntirish va ularni baholash, kuzatilayotgan predmet 
va hodisalar orasida ichki bog’liqlikni o`rnata olish, vaziyat, predmetlarni o`zaro 
taqqoslay olish hamda o`z nuqtai nazarini asoslashga o`rgatish lozim.