Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 3)

---

349 
Litiy monovalent kation bo’lib, natriy kanallari orqali hujayraga tez o’tib, 
qisman natriyni almashtiradi. Ammo litiy ionlari hujayralarni sekinroq tark etadi, bu 
esa hujayradan tashqari va hujayra ichidagi natriy va kaliy ionlarining almashinuv 
tezligini buzadi. Elektrolitlarning dissotsiatsiyasi natijasida depolyarizatsiya va asab 
impulьslarining tarqalish jarayoni izdan chiqadi. Litiyning serotonin, noradrenalin va 
dofaminning chiqarilishiga ta’siri haqida dalillar mavjud.
 
Litiy bilan zaharlanishning klinik ko’ri
nishi. Litiy tuzlari bilan o’tkir zaharlanish 
erta bosqichlarda oshqozon-ichak kasalliklari – qusish, diareya, qorin og’rig’i bilan 
namoyon bo’ladi. Keyinchalik og’ir holatlarda bemorlarda yurak-qon tomir tizimida 
buzilish kuzatiladi, ular ritm buzilishlari bilan namoyon bo’ladi (bradikardiya, 
ekstrasistoliya). EKGda nospetsi-fik o’zgarishlarning paydo bo’lishi – ko’krak 
qafasidagi tekis yoki teskari T to’lqinlari, QT oralig’ining cho’zilishi, sinus tugunining 
zaiflashishi sindromi, bradikardiya bilan namoyon bo’ladi. 
Nevrologik buzilishlar keyinchalik rivojlanadi, chunki litiy markaziy 
asabtizimiga 
asta-sekin 
kirib 
boradi. 
Bemorlarda 
titroq, 
fastsikulyatsiya, 
giperrefleksiya, xoreo-atetoz, giperkinez, klonus, dizartiya, nistagm va ataksiya 
rivojlanadi. Zaharlanishning og’ir holatlarida es-hush buziladi – karaxtlik, sopor,koma, 
epileptik tutqanoqlar kuzatilishi mumkin. Litiy buyraklarning antidiuretik gor-monga 
sezuvchanligini pasaytiradi, bu esa nefrogen qandsiz diabetning rivojlanishiga olib 
keladi. Litiyni uzoq muddat qabul qilish buyraklar shikastlanishiga, bu esa o’tkir 
buyrak yetishmovchiligiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun, litiy vositalari bilan 
zaharlanishda elektrolitlar va qonda mochevina miqdorini nazorat qilish shart. 
Dori vositasi jigarda faol va faol bo’lmagan metabolitlar hosil bo’lishi bilan 
metabolizmga uchraydi. Dori vositasi siydik bilan glyukurokon’yugirlangan shaklda 
va oz miqdorda o’zgarmagan holda chiqariladi. Nootrop dori vositalarining toksik 
ta’siri va o’tkir zaharlanish klinikasi. Nootrop dorilarining toksik ta’siri juda past, 
kamdan-kam hollarda og’ir zaharlanishga olib keladi. 
Miyadagi jarayonlarning haddan tashqari faollashishi tufayli metabolik re-
surslar kamayadi. Natijada, dorilarning klinik ta’siriga qarama-qarshi ta’sir –
uyquchanlik, hushning qorong’ilashishi, xotira buzilishi, asabiylashish, uyqu buzilishi 

---

350 
kuza-tilishi mumkin. Dori vositasining katta dozalarini qabul qilish oshqozon-ichak 
traktining shilliq qavatini bezovta qilishi va ko’ngil aynishi, qusish va oshqozon 
og’rig’iga sabab bo’lishi mumkin. Asab tizimida giperkinez, bosh og’rig’i, titroq, 
talvasalar paydo bo’lishi mumkin. 
Ba’zi mualliflar ushbu dorilarni «adaptogenlar» guruhiga kiritishadi. 
Zaharlanish, odatda, o’z-o’zidan dori vositalarini haddan tashqari oshirishi yoki ko’p 
miqdordagi spirtli ichimliklar o’rnini bosuvchi vositadan foydalanish natijasida yuzaga 
keladi [6]. Zaharlanishning klinik ko’rinishi psixostimulyator dorilar bilan 
zaharlanishga o’xshash klinik belgilarga ega, ammo zaharlanish alomatlarining 
og’irligi ancha past. 
Dori vositalarining toksik ta’siri qo’zg’alish, uyqusizlik, taxikardiya, ko’ngil 
aynish, qusish, titroq bilan namoyon bo’ladi. Kuchli hissiy qo’zg’alish, bezovtalik va 
qo’rquv hissi paydo bo’lishi, harakatli bezovtalanish-lar ham xarakterlidir. Bemor 
notinch, tez-tez bo’shlik hissi paydo bo’ladi, atrof-muhitga munosib baho berish 
qobiliyati yo’qoladi, xotirjam fikrlash qobiliyati pasayadi. Dori-darmonlar spirtli 
ekstraktlar va damlamalar shaklida ishlatilganligi sababli, katta dozalarni qo’llash 
xuddi spirtli ichimliklardan zaharlanishga o’xshash klinikani namoyon qiladi. Ammo, 
odatda, markaziy asab tizimiga toksik ta’sir ko’rsatadigan dorilar bilan kuchli 
zaharlanish kamdan-kam uchraydi.