Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 2)



Download 17,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet170/383
Sana23.05.2022
Hajmi17,93 Mb.
#607416
TuriСборник
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   ...   383
Bog'liq
ОИНВ21ВЕКЕ. Апрель 2022. Том 2

Kalit so‘zlar:
Til shaxsi, tilshunoslik, kommunikatsiya, lingvistika, tadqiqot, 
lisoniy manzara, “so’zlovchi shaxs”. 
Аннотация:
Во второй половине ХХ века лингвисты начали изучать роль 
человеческого фактора в языке, по-новому взглянув на такие вопросы, как язык 
и мышление, национальный язык конкретного народа, мировой язык и образ. 
Язык, одна из самых активных форм познания действительности, дает нам 
истинную картину того, что мир стремился воспринять веками. Отсюда 
проблема обучения языковой личности, являющейся ядром мировоззрения. 
Ключевые слова:
языковая личность, языкознание, коммуникация, 
языкознание, исследование, языковой ландшафт, «говорящий человек». 
Annotation:
In the second half of the twentieth century, linguists began to study 
the role of the human factor in language, taking a fresh look at issues such as language 
and thought, the national language of a particular people, the world language and 
image. Language, one of the most active forms of knowing reality, gives us a true 
picture of what the world has sought to perceive for centuries. Hence the problem of 
learning the language personality, which is the core of the worldview. 
Keywords:
Linguistic personality, linguistics, communication, linguistics, research, 
linguistic landscape, "speaking person". 


494 
Til tizimi frazeologik birliklarning lingvomadaniy tadqiqi “olam manzarasi” va 
metaforik tabiatga ega bo’lgan “olam lisoniy manzarasi” atamalarining tavsifi 
masalasini yoritishni taqazo etadi. M.M.Makovskiy olam manzarasi tushunchasini 
quyidagicha tavsiflaydi. “Olam xususiyatlarini uning sohiblari qanday anglasa, 
o’shanday shaklda reprezentlovchi va u yoki bu rivojlanish bosqichidagi u yoki bu 
etnos vakili sifatida inson psixik hayotining barcha onlarini bir butun qilib 
birlashtiruvchi olamning global obrazi”dir [1, 1996:15-16]. Bundan lingvomadaniy 
jamoa vakillarining bilimi, lisoniy kompetentsiyasi va madaniyati taraqqiyotiga mos 
ravishda olam manzaralari universallik va milliylik tamoyillariga ko’ra farqlanishi 
ma’lum bo’ladi.
Olam lisoniy manzarasi – ongda real va abstrakt olamlarning mental 
kategoriyalari vositasida konseptuallashuvi va kategoriyalashuvi natijasida hosil 
bo’lgan axborotning madaniy va lisoniy shaklidir. N.Yu.Shvedova olamning lisoniy 
manzarasini quyidagi uch jihatdan farqladi: 
1.
Atovchi birliklar sinfi bilan ifodalanadigan “tasviriy polotno” 
2.
Polotnoni qamrab oluvchi va uning qismlarini asosli bog’lovchi lisoniy 
ma’nolar zanjiri 
3.
Butun makon bo’ylab erkin harakatlanuvchi va uning turli birliklari va 
to’plamiga yo’nala oladigan tavsiflovchi ma’nolar zanjiri. [2,15] 
Antropolingvistikada “til shaxsi” tushunchasi muhim sanalib, kategorial 
statusga ega. Til shaxsiga birinchi marta e’tibor qaratgan olmon olimi I. Vaysgerber 
hisoblanadi. U o’zining “Ona tili va ruhning shakllanishi” kitobida til va til shaxsi 
haqida quyidagi fikrlarni ifoda etadi: “til o’zida anchayin umummadaniy boylikni 
ifoda etadi. Hech kim tilni faqat o’zining lisoniy shaxsi evaziga egallamaydi, aksincha 
uning muayyan lisoniy jamoaga mansubligi asosida tilni egallashi voqe bo’ladi” [3, 
2004:81] 
V. Fon Gumboldt, K. Fossler, G. Shteyental, A. Potepni va V.V.Vinogradov 
kabi olimlar ham o’z ishlarida til shaxsini muayyan darajada tavsiflashgan. “Til 
shaxsi” tushunchasini aniqroq ifodalash uchun tadqiqotchi olimlar o’z 
yondashuvlaridan kelib chiqib turli atamalarni istifoda qilishadi. Xususan,
“til shaxsi” 


495 
– Yu.N Karaulov, N.D.Arutyunova qarashlari bo’yicha – “so’zlovchi shaxs”, 
Yu.E.Proxorovning fikricha – “nutq shaxsi”, V.V.Krasnix tavsifi bo’yicha esa – 
“kommunikativ shaxs” tushunchalari bilan ifodalangan. 
Lingvodidktikada til shaxsi ijtimoiy tushunchalardan biri sifatida qaraladi. 
Yu.N.Karulov “til shaxsi – inson uning nutqiy harakatlarini amalga oshirish, nutqiy 
matnlarni yaratish va qabul qilishga tayyorligi nuqtai nazaridan baholanadi. Til shaxsi 
bu tilni qanchalik bilish bilan emas, balki til bilan nima qila olishi bilan tavsiflanadi” 
[4, 1987:156] til shaxsini voqelikni teran va aniq aks ettirish uchun struktur – lisoniy 
murakkablik darajalariga ko’ra farqlanuvchi muayyan maqsadga yo’nalgan matnlarni 
yarat olish va idrok etish qobilyatiga ega bo’lgan inson sifatida tavsiflaydi.
Xulosa o’rnida, shuni ta’kidlash joizki, til shaxsi strukturasining tahlili olamning 
konseptual lisoniy manzarasini yaratishni ta’minlaydi. Til ongning voqeligi 
ekanligidan kelib chiqsak, borliq fragmentlari mantiqiy – emperik va hissiy bilish 
orqali til tizimida ob’yektivlashib moddiy shaklga ega bo’ladi. Vujudga kelgan moddiy 
shakl – til belgilarida madaniy baho xususiyatli semantik axborotlarni saqlaydi. 

Download 17,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   ...   383




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish