|
Anotation:
in this article, the owner Amir Temur,Timur, Temurbek and the great
commander and warrior, who owns several names, talks about our ancestor, who can
say that he is a person worthy of attention and honor in all respects.The article covers
how this honor has a name and deserves the name of a person,his life and the fact that
his walks and good qualities are an example to all the younger generation of the
present.Today,it is the duty of our pedagogical teachers to guide the student youth so
that we can show them as an example and direct them to truthfulness,Justice, purity
and other qualities.
Tayanch. Iboralar. Sohibquron, Pirlar, Barkamollik, Yetuklik, Iroda, Shajara, Ulug,
Основание. Фразы. Сахибкурон, Пиры, Совершенство, Зрелость, Воля,
Родословная, Величие,
Base. Phrases. Sahibquran, Pir, Perfection, Maturity, Willpower, Genealogy, Great,
Pirsiz kirma jangohga hech dam,
Iskandari zamon bo’lsang ham.
430
Maxdumi A’zam
SOHIBQIRON AMIR TEMUR PIRLARI
Amir Temur, Temur, Temurbek (to‘liq ismi Amir Temur ibn Amir Tarag‘oy ibn Amir
Barqul) Kesh (hozirgi Shahrisabz) shahri yaqinidagi Xoja Ilg‘or qishlog‘i (hozirgi
Yakkabog‘ tumani) O‘tror shahri, Samarqandda dafn etilgan) — o‘rta asrning yirik din
va davlat arbobi, buyuk sarkarda, kuchli, markazlashgan davlat asoschisi, ilm-fan va
madaniyat homiysi. Amir Temurning onasi Takina xotun buxorolik. Otasi amir
Tarag‘oy esa barlos urug‘ining oqsoqollaridan hamda Chig‘atoy ulusining e’tiborli
beklaridan hisoblangan. Uning ajdodlari Kesh viloyatida hokimlik qilishgan. Shu bois
Amir Temurning otasi amir Tarag‘oyni ham yilda bir marotaba Ili daryosi bo‘yida xon
tomonidan chaqiriladigan el-yurt beklarining qurultoyiga taklif etilar va u bunday
yig‘inlarda muttasil qatnashar edi. Shu bilan birga u, Sharafuddin Ali Yazdiyning
ta’kidlashiga ko‘ra, “ulamo va sulaho va muttaqiylarg‘a mushfiq va mehribon erdi va
bularning majlisiga borur erdi…”. Tarag‘oybek piri Shamsuddin Kulolni ayniqsa
chuqur ehtirom qilgan. Keyinchalik shayx Kulol Amir Temurning ham piri bo‘lgan.
Bir rivoyatga ko’ra, Xoja Shamsuddin Amir Temurning tavalludini va jahongirlik
saodatini oldindan karomat qilgan. Unda aytilishicha, amir Tarag’ay bir tush ko’radi.
Tushida unga shamshir beribdilarki, uning shu’lasidan butun olam munavvar bo’libdi.
O’sha holda qo’lidan chor tarafga favvora yanglig’ suv otilib, yerni qoplabdi.
Bundan mutaassir bo’lgan amir darhol piri Xoja Shamsuddin huzuriga kelib, tushini
aytib beribdi. Xoja bir zum o’yga botib, bunday debdi:»Ey amir Tarag’ay, sening
nasling xonadoni saltanat bo’lg’ay va ul saltanatni sendan tug’ilajak farzand tiklag’ay.
Ul farzand olamni shamshir birla zabt aylagay va zamona, tobe’lar va xaloyiq andin
mamnun bo’lg’ay».
Boshqa bir rivoyatga ko’ra, Amir Temurning muborak ismini ham Xoja Shamsuddin
qo’ygan. Bu xususda «Tarjimai hol» asarida amir Tarag’ay tilidan aytilgan hikoya
mavjud. Unda yozilishicha, amir Tarag’ay aqiqa marosimi vaqtida farzandini xoja
huzuriga olib boribdi. Amir xonaqohga kirgan paytda Shayx Shamsiddin Qur’oni
karimning "Mulk" surasining 16 – oyatini
431
متنمأء نم يف ءامسلا نأ فسخي مكب ضرلأا اذإف يه ومت
o’qiyotgan ekan, Xoja shunda bosh ko’tarib aytibdiki: «Ey amir, ushbu mukarram
oyatdagi «tamuru» so’zi sharafiga farzandingga Temur ismini berdik!»
Amir Temurning yoshlikdanoq mashhur din ulamolari va shayxlarga e’tiqodi baland
bo‘lib, buni padari buzrukvori Amir Tarag‘aydan o‘rgangan edi.
Sohibqironning bir necha pirlari bo‘lgan, ularni ikki guruhga ajratish mumkin.
Birinchi guruhga ruhoniyatli pirlar, ya’ni Sohibqiron tug‘ilgunga qadar yashab
o‘tishgan tabarruk zotlar – Turkiston mulkining shayx ul-mashoyixi Xoja Ahmad
Yassaviy, Sulton Burhoniddin Qilich, Shayx Nuriddin Basir (Qutbi Chahordahum),
Shayx Burhoniddin Sog‘arjiy va Shayx Safiuddin Yoqub Ardabiliylardir.
Sohibqironning mazkur zotlar ruhlariga ehtirom ko‘rgizib, har biriga alohida
maqbaralar tiklagani, avlodlarini e’zozlab kelgani ularni o‘ziga pir tutganining isboti
bo‘la oladi. 1397-yil kuz oylarida Amir Temur Toshkent sari ravona bo‘ldi, undan o‘tib
Yassiga bordi va Xoja Ahmad Yassaviy mozorini ziyorat qildi. "Bu aziz Muhammad
Hanifa o‘g‘lonlaridin turur, alayhi va ala olihi vassalom", – deydi Sohibqiron pir
turbatini tavof aylar ekan. "Buyurdikim, – deb yozadi Sharafiddin Ali Yazdiy
"Zafarnoma"da, – ul mozor ustiga imorati oliy soldilar va bir ulug‘ toq (gumbaz)
bog‘ladilarkim, ko‘k bila so‘zlashur erdi...".
Ikkinchi guruhga Sohibqironning zamondoshlari, Ulug‘ amir bevosita e’tiqod etgan
va irodat yo‘lini bergan pirlar – Shayx Shamsiddin Kulol, Shayx Zayniddin Abu Bakr
Toybodiy, Mir Sayyid Baraka hisoblanadilar. Ba‘zi manbalarda Mir Amir Kulol
hazratlari ham Amir Temur shayxlaridan bo‘lgan, taxminan, 1363 yilda tanishadi deb
keltirilgan. Amir Temur hazratlariga pirlari tomonidan bir necha ikromlar tortiq
etilgan. Jumladan, Shayx Zayniddin Abu Bakr Toybodiy Amir Temurga «Kuch-
adolatda» so‘zlari o‘yib yozilgan tillo uzuk, Mir Sayyid Baraka esa birinchi
uchrashuvdayoq saltanat timsoli bo‘lgan nog‘ora va bayroq tuhfa qilgan edilar.
O‘zining ruhiy madadi, ko‘magi bilan hamisha Sohibqironga kamarbasta bo‘lgan Mir
Sayyid Baraka to so‘nggi nafasgacha Sohibqiron Amir Temur bilan birga
umrguzaronlik qildi.
432
Sohibqiron shariat arkonlarini mustahkamlash, islom dini qonun-qoidalariga qatʼiy
rioya qilinishiga alohida eʼtibor berdi. Islom dinini yoyishga butun kuch-quvvatini
sarfladi. Tarixda islom dini va uning qonun-qoidalarining otashin homiysi sifatida nom
qoldirdi.
Temur piri murshidlar, ruhoniy (maʼnaviy) ustozlarga oʻz saroyining toʻridan joy
berdi. U har vaqt oʻzi ham shariat qonun-qoidalariga qatʼiy amal qildi. Tarixchi Ibn
Arabshohning qayd etishicha, shayx Shamsiddin Kuloldan olgan duosini Sohibqiron
doimo oʻz muvaffaqiyatlarining eng birinchi sababi deb bilgan.
Amir Temur pirlaridan biri, asli Makka shahridan boʻlgan Sayyid Baraka 1370-yilda
Balx qalʼasi egallanishidan oldin Temurning oldiga keladi. Ulugʻ shayx Sayyid Baraka
Temurga hokimiyat ramzi hisoblangan nogʻora va bayroq tutqazib, uning porloq
kelajagidan bashorat qiladi.
Bundan tashqari, Sayyid Baraka oʻz duosi bilan Sohibqironning gʻanimlarga qarshi
kurashida ham uni qoʻllab-quvvatlaydi. Masalan, Ibn Arabshohning maʼlumot
berishicha, 1391-yilda oʻrta asrlardagi eng yirik janglardan biri – Qunduzcha jangi
oldidan Sayyid Baraka duo qilib, omad tilagani uchun Amir Temur undan gʻoyatda
mamnun boʻlgan.
1391-yil 18-iyun – jang kuni erta tongda Sohibqiron qoʻshini koʻz oʻngida otdan
tushib, Allohdan madad tilab ikki rakat namoz oʻqiydi. Har ikki tomondan 500 mingga
yaqin jangchi ishtirok etgan muhoraba Sohibqiron gʻalabasi bilan yakunlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
