|
Adabiyotlar:
1. Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. – М.: Интор, 1997. – С. 544.
2. Маликов Т.С. Индуктивные и дедуктивные рассуждения как средство развития
активности и критичности мышления учащихся при изучений математики. //
Автореф. дисс. ... канд. пед. наук. – М., 1998. – С. 16.
3. Метельский И.В. Пути совершенствования обучения математике. – Минск:
Университетское, 1990. – С. 160.
403
ФИО автора:
Poyonova Madinabonu Ibrohim qizi
TTATF Davolash fakulteti talabasi
Название публикации:
«O’RTA YOSHLI INSONLARDA INSULTNING KELIB
CHIQISH SABABLARI VA PROFILAKTIKASI»
Annotatsiya.
Insult yildan yilga yoshlar va o’rta yoshli insonlar orasida avj olib
bormoqda. Dunyo bo’yicha har yili 16 million kishi ushbu kasallikka duchor
bo’ladi.Hozirgi kunda 20 yoshdan 44 yoshgacha bo’lgan insonlarning 0.02 foizi ushbu
kasallik bilan kasallanishadi. Statistikaga ko’ra, bu kassallik o’lim ko’rsatgichi
bo’yicha yurak-qon tomir va onkologik kasalliklardan so’ng uchinchi o’rinni
egallaydi. Ushbu maqolada o’rta yoshli insonlarda insultning kelib chiqish sabablari
va ularning oldini olish chora-tadbirlari o’rganiladi.
Kalit so’zlar:
Zararli odatlar, aterosekliroz, tromb, embol, qandli diabet,
anevrizma.
Qon tomirlar bilan bilan bog’liq kasalliklarning 10-15 foizi 45 yoshgacha bo’lgan
insonlar orasida uchraydi. Keksalarga nisbatan o’rta yoshlilarda o’lim xavfi va og’ir
asoratlar ancha past.Shunga qaramasdan o’rta yoshlilarda o’lim ko’rsatgichi bo’yicha
insult uchinchi o’rinni egallaydi. O’rta yoshlilarda uchraydigan insult keksalarda
uchraydigan insultdan farq qiladi. Keksalarda insultga sabab asosan gipertoniya bo’lsa,
o’rta yoshlilarda qon tomirlar spazmi hisoblanadi.
Insult kasalligining yildan yilga o’rta yoshli insonlar orasida avj olib borishi
ulardagi zararli odatlar bilan bog’liq. Chekish, spirtli ichimliklar iste’mol qilish,
kamharakatlilik, ovqat ratsionining noto’g’ri taqsimlanganligi, shuningdek, insultning
kelib chiqish ehtimoli yuqori bo’lgan irsiy kasalliklar ham o’rta yoshli insonlarda
insultga asosiy sabab hisoblanmoqda. Ichish, chekish, giyohvand moddalar iste’mol
qilish yurak – qon tomir kasalliklar xavfini oshiradi. Masalan, kokain yurak ritmini
buzilishiga, nikotin esa qon ivish xususiyatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Shuningdek, bu
moddalar iste’moli gipertoniyaga sabab bo’ladi.Yuqumli kasalliklardan ensefalit,
404
meningit miya va uning membranasiga ta’sir ko’rsatadi va insultga olib keladi. Sil
kasalligi esa ishemik insultni keltirib chiqaradi.
Aterosekliroz – qon tomirlar devorida xolisterin to’planishidir. Hozirda bu kasallik
o’rta yoshli insonlar orasida insultning eng asosiy sabablaridan hisoblanadi. Bunda
tomirlar torayib, qattiqlashadi. Natijada miyaga qon va kislorod yetib borishi
qiyinlashadi. Bunga olib keluvchi omillar chekish, qandli diabet, yog’li ovqatlar
iste’moli, semirish, yuqori qon bosimi hisoblanadi. Ortiqcha semirish ham
ateroseklerozga sabab bo’ladi. Ortiqcha og’irlik yurakka tushadigan yukni ko’paytiradi
va qon bosimini oshiradi. Bunday bemorlarga yog’li ovqatlar, shirinliklar va ortiqcha
ovqatlanish ma’lum miqdorda cheklanadi. Yurakni normada ishlashi uchun muntazam
sport bilan shug’ullanish tavsiya etiladi. Yurish, yugurish va suzish yurak mushaklarini
ishini kuchaytiradi. Kuniga yarim soat yurish, sayr qilish insult ehtimolini kamaytiradi
va boshqa kasalliklarni ham oldini oladi. Sport bilan birgalikda organizmni dam olishi
ham normada bo’lish kerak. O’rta yoshli insonlarda uyqu 6-8 soatni tashkil etishi zarur.
Uyqu normada bo’lmagan holda insonda gipertoniya kuzatiladi. Stress natijasida ham
bu holatni kuzatish mumkin. Shuning uchun inson vaqtida dam olishni va stressdan
xalos bo’lishni o’rganishi lozim.
Insultga uchrash ehtimoli yuqori bo’lgan irsiy kasalliklar ham o’rta yoshlilarda
hamda yoshlar o’rtasida insultga sabab bo’lmoqda. Qandli diabet, polikistik buyrak
kasalligi, anevrizma shular jumlasidandir. Qandli diabet yuqorida aytib o’tilganidik
ateroseklerozga sabab bo’ladi. Natijada organizmda insult yuzaga keladi. Polikistik
buyrak kasalligida esa buyraklarda kistalar paydo bo’ladi. Kistalar buyraklardagi
suyuqlikni o’z ichiga oladi. Bu kistalar yuqori qon bosimi va anevrizmalarga sabab
bo’ladi.. Bu kasallik anevrizma xavfini 50% ga oshirsa, insult xavfini 25% ga oshiradi.
Anevrizma butomirning kengayishi. Miyada arteriyaning kengayishi bilan sodir
bo’ladi. Natijada, arteriya devori kuchsiz va mo’rt bo’lib qoladi. Ana shunday
anevrizmalar yorilishi tufayli miyada gemorragik insult yuzaga chiqadi.
405
Bu kasallikni davolash qon ivib qolishini oldini olishga qaratilgan bo’ladi. O’z
vaqtida davolanmagan bemorlarda miya og’ir shikastlanishiga olib keladi. Ayniqsa,
bunday bemorlar orasida takroriy insult kuzatiladi. Qon bosimini muntazam nazorat
qilib borish zarur. Agar yurak, arteriyalar bilan bog’liq muammolar bo’lsa shifokorga
darhol murojaat qilish kerak. Shuning uchun insult xavfi bo’lgan bemorlar doimo
shifokor ko’rigidan o’tib turishi zarur.
Insultni oldini olish uchun eng avvalo zararli odatlardan voz kechish kerak. Spirtli
ichimliklar, giyohvand moddalar qabul qilmagan, chekishni tashlagan insonlarda
insultga uchrash ehtimoli bir necha barobarga kamayadi. Infeksion kasalliklarni oldini
olish uchun esa sanitariya-gigiyena qoidalariga rioya qilish zarur. Sanitariya
qoidalariga rioya qilish nafaqat insultning, balki, barcha kasalliklarning oldini olishda
profilaktik chora hisoblanadi.
Insultga uchrash ehtimoli yuqori bo’lgan irsiy kasalliklarda doimiy shifokor
ko’rigidan o’tib turish katta ahamiyatga ega. Masalan: qandli diabetda bemor shifokor
belgilagan parhezga qat’iy rioya qilishi va u buyurgan dorilarni o’z vaqtida qabul
qilishi zarur. Irsiy kasalliklardan yana biri anevrizma hisoblanadi. Miya anevrizma
kasalligini oldini olish kasallikni o’z vaqtida tashxislash, tekshiruvdan o’tkazishga
asoslanadi va darhol davolash belgilanadi. Yuqoridagi salbiy holatlarni oldini olish va
profilaktikasiga amal qilish orqali yoshlar, o’rta yoshli insonlar va keksalar o’rtasidagi
insult kamayadi.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, bugungi kunga kelib yoshlar orasida insult
bilan zararlanish ko’rsatgichi tobora ortib bormoqda. Yoshlar o’rtasida sog’lom
turmush tarzini yo’lga qo’yish, kasallikka chalinish havfi yuqori bo’lgan o’rta
yoshlilar orasida to’g’ri profilaktik ishlarni olib borish ,kasallikka o’z o’rnida tashxis
qo’yish va uni davolash orqali insult bilan zararlanish holatlarini kamaytirishga
erishish mumkin.
406
Do'stlaringiz bilan baham: |
