|
1.1-жадвал
Кундалик хизмат кўрсатиш линияси ишини имитациявий
моделлаштириш
152
Ха
рид
ор
Ол
динги
ав
том
об
ил
ке
лг
анид
ан
ке
йинги
ва
қт
,
м
ин
Хиз
м
ат
кўрс
ат
иш
ва
қт
и,
м
ин
Ав
том
билла
р
ке
лг
ан
ва
қт
да
ги
жори
й
м
од
ел
ва
қт
и
Хиз
м
ат
кўрс
ат
иш
бош
ла
ниш
и
Хиз
м
ат
кўрс
ат
иш
як
унла
ниш
и
Ав
том
об
ил
К
Х
линия
ид
а
бўлиш
в
ақ
ти
Иш
чи
ав
том
об
илн
и
кут
га
н
ҳолд
а
иш
сиз
тург
ан
ва
қт
ия
, м
ин
1
-
1
0,00
0,00
0,01
1
0
2
3
4
0,03
0,03
0,07
4
2
3
7
4
0,10
0,10
0,14
4
3
4
3
2
0,13
0,14
0,16
3
0
5
9
1
0,22
0,22
0,23
1
6
6
10
5
0,32
0,32
0,37
5
9
7
6
4
0,38
0,38
0,42
4
1
8
8
6
0,46
0,46
0,52
6
4
9
8
1
0,54
0,54
0,55
1
2
10
8
3
1,02
1,02
1,05
3
7
11
7
5
1,09
1,09
1,14
5
4
12
3
5
1,12
1,14
1,19
7
0
13
8
3
1,20
1,20
1,23
3
1
14
4
6
1,24
1,24
1,30
5
1
15
4
1
1,28
1,30
1,31
7
0
16
7
1
1,35
1,35
1,36
3
4
17
1
6
1,36
1,36
1,42
6
0
18
6
1
1,42
1,42
1,43
1
0
19
7
2
1,49
1,49
1,51
2
6
20
6
2
1,55
1,55
1,57
2
5
Жами
68
55
152
Муаллиф томонидан тузилган
572
Имтацион моделни ишлаб чиқишга киришишдан олдин, модел барпо этиладиган
тузилмавий элементларни билиб олиш зарур бўлади. Энг умумий кўринишдаги
модел тузилмасини қуйидаги математик шакл ёрдамида тасвирлаш мумкин:
)
,
(
j
i
y
x
f
E
, (1.1)
бу ерда: Е — тизим ҳаракати натижаси;
x
i
— бошқариладиган ўзгарувчилар ва параметрлар;
y
j
— бошқарилмайдиган ўзгарувчилар ва параметрлар;
f — Е катталигини белгиловчи, x
i
и y
j
ўртасидаги функционал боғлиқлик.
Автомобиль транспорти тизими модели юк транспорти, йўловчи транспорти,
автомобиль йўллари, сервис хизмат кўрсатиш тизимлари ва ҳ. компонентлардан
ташкил топиши мумкин.
Мақсадли функция учун ифода, қабул қилинадиган қарорлар ўлчаниши лозим
бўлган мақсад ва вазифаларни бирдек аниқлаб бериши зарур.
Мураккаб тизим амал қилиши жараёнини, унинг фаза ўзгарувчилари билан
таърифланадиган ҳолатлари алмашинуви сифатида кўриб чиқиш мумкин.
Z
1
(t), Z
2
(t), … Z
n
(t) n – ўлчамли маконда.
Демак, имитацион моделлаштиришнинг вазифаси кўриб чиқилаётган тизимнинг
n – ўлчамли макондаги (Z
1
, Z
2
, … Z
n
) ҳаракати траекториясини олиш, ҳамда
тизим чиқиш сигналларига боғлиқ ва унинг хусусиятларини тавсифловчи айрим
кўрсаткичларни ҳисоблашдан иборат бўлади.
Мазкур вазиятда тизим “ҳаракати” умумий маънода – унда рўй бераётган ҳар
қандай ўзгариш сифатида тушунилади.
Тизимлар амал қилиши жараёни моделини барпо этишнинг иккита тамойили
маълум:
1. ΔΔt тамойили. Ушбу тамойилни олдин детерминллашган тизимлар учун кўриб
чиқамиз. Фараз қилайлик, тизимнинг дастлабки ҳолати Z1(t
0
), Z
2
(t
0
), … Z
n
(t
0
)
қийматларига мос тушади. Δt тамойили тизим моделини шундай кўринишга
олиб келишни назарда тутадики, унда Z
1
, Z
2
, … Z
n
қийматларини t1= t
0
Δt вақт
зумдалигида бошланғич қийматлар орқали, t
2
= t
1
+Δt χ вақт ҳолатида эса олдинги
573
қадам қийматлари орқали ва шу тарзда ҳар бир i-чи қадам учун (Δt=const, i=1÷M)
ҳисоблаш мумкин бўлсин.
Δt тамойилини қўллашга қуйидаги мисолни келтириш мумкин.
Дифференциацияловчи филтр схемаси 1.1-расмда келтирилган.
1.1-расм. Дифференциацияловчи филтр схемаси
153
Филтрда рўй бераётган жараён дифференциал тенглама билан таърифланади:
))
(
)
(
(
t
Z
t
x
K
dt
dZ
(1.2)
Тенгламада:
K- кучайтириш коэффициенти;
х(t) – кириш сигнали.
dt
dx
dt
dZ
k
lim
исботланган.
(1.2) филтр математик моделини, t тамойилини қўллаш мумкин бўлган
кўринишга олиб келамиз. Оддий вазиятда (1.2) тенгламани аппроксимация
қилиш етарли:
,
)
(
)
(
),
(
0
0
1
t
i
t
x
x
t
i
t
Z
Z
Z
x
K
t
Z
Z
i
i
i
i
i
i
i
бу итерацион формулага мувофиқ:
)
(
1
i
i
i
Z
x
t
K
Z
(1.3)
Z(t
0
)=Z
0
бошланғич шартни берган ҳолда, киришга берилаётган ҳар қандай
детерминаллашган x(t) функцияси ҳосиласининг жорий қийматини олиш
мақсадида, филтрда рўй бераётган жараён траекториясини барпо этиш мумкин.
153
Муаллиф томонидан тузилган
Кучайтиргич
Интегратор
-
x(t)
Z(t) ˜ x(t)
574
2. Ўзига хос ҳолатлар тамойили (
Z
тамойили). Тизимларнинг айрим турларини
кўриб чиқишда ҳолатларнинг иккита турини ажратиш мумкин:
оддий, бунда тизим кўп вақт давомида бўлади, ва Z
i
(t), (i=1÷n) равон
ўзгаради.
ўзига хос, вақтнинг айрим зумдалигидагина тизим учун тавсифий, ушбу
моментларда тизим ҳолати сакрашлар билан ўзгаради.
Ўзига хос ҳолатлар тамойилининг Δt тамойилидан фарқи шундаки, ушбу
вазиятда вақт бўйича қадам доимий эмас, у тасодифий катталик ва олдинги ўзига
хос ҳолат тўғрисидаги ахборотга мувофиқ ҳисобланади.
Ўзига хос ҳолатларга эга тизимларга мисол сифатида, оммавий хизмат кўрсатиш
тизимларини келтириш мумкин. Ўзига хос ҳолатлар буюртмалар тушган пайтда,
каналлар бўшаган пайтда ва ҳ. намоён бўлади.
Бундай тизимлар учун Δt тамойилини қўллаш самарали ҳисобланмайди, чунки
бунда ўзига хос ҳолатларни ўтказиб юбориш мумкин ва уларни топиш услублари
зарур бўлади.
Имитацион моделлаштириш услубларини қўллаш амалиётида, юқорида
таърифланган тамойиллар, зарурият пайдо бўлганда ўзаро бирлашади.
Ўзига хос ҳолатлар тамойилини қўллашга қуйидаги мисолни келтириш мумкин.
“Автомобилларнинг эҳтиёт қисмлари” дўконида битта сотувчи ишлайди. Дўкон
ривожланиши истиқболларини ўрганиш мақсадида, унинг фаолиятини имитация
қилиш талаб қилинади. Бошланғич тадқиқотлар натижасида олинган ахборотга
мувофиқ, дўконга кетма-кет харидорлар киришининг вақт интервали, (1,10)
интервалида текис тақсимот қонунига бўйсунади. Дўконда харидорларга хизмат
кўрсатиш вақти ҳам (1,6) интервалда текис тақсимланган.
Монте-Карло услубида тажриба маълумотлари сунъий тарзда ишлаб чиқилади.
Бунда тасодифий сонлар генератори ва ўрганилаётган жараён учун
эҳтимолликларни тақсимлашнинг интеграл функциясидан фойдаланилади.
Бундай генератор сифатида жадвал, ЭҲМ дастури ёки текис тақсимланган
тасодифий сонларнинг бошқа бир исталган манбаси хизмат қилиши мумкин.
Моделлаштириш ва имитация қилиш амалиёти соҳаларда қўлланилиши мумкин.
575
Арифметикага ўхшаш тарзда, у ўз тушунчаларига эга: “модел таърифи”,
“соддалаштириш”, ... “имитация” ва ҳ. ”
576
ФИО автора:
Тешабойев Бекзоджон Бурхонжон ўғли
Муҳаммад ал-хоразмий номидаги
Тошкент ахборот технологиялари университети магистратура 2-босқич 216-20
гурух талабаси
Do'stlaringiz bilan baham: |
