|
Aqliy hujum
Mazkur metodni qo‘llashdan
ko‘zlangan asosiy maqsad o‘quvchilarni muammo xususida keng va chuqur fikr
yuritishga rag‘batlantirish ekanligini e’tibordan chetda qoldirmagan holda, ularning
faoliyatlarini baholab borishning har qanday usulidan voz kechish maqsadga
muvofiqdir.
Ushbu metoddan
samarali foydalanish maqsadida quyidagi qoidalarga
amal qilish lozim:
− o‘quvchilar o‘zlarini erkin his etishlariga sharoit yaratib berish;
− g‘oyalarni yozib borish uchun yozuv taxtasi yoki varaqlarni tayyorlab qo‘yish;
− muammo (yoki mavzu)ni aniqlash;
− mashg‘ulot jarayonida amal qilinishi lozim bo‘lgan shartlarni belgilash;
− bildirilayotgan g‘oyalarni ularning mualliflari tomonidan asoslanishiga erishish va
ularni yozib olish;
− qog‘oz varaqlari g‘oya (yoki fikr)lar bilan to‘lgandan so‘ng ularniyozuv taxtasiga
osib qo‘yish;
− bildirilgan fikrlarni yangi g‘oyalar bilan boyitish asosida ularni quvvatlash;
− boshqalar tomonidan bildirilgan fikr (g‘oya)lar ustidan kulishga, kinoyali sharhlar
bildirilishiga yo‘l qo‘ymaslik;
− yangi g‘oyalarni bildirish davom etayotgan ekan, muammoning yagona to‘g‘ri
yechimini e’lon qilishga shoshilmaslik.
«Aqliy hujum» metodidan foydalanishda bir necha qoidalarga amal qilish talab
etiladi. Ushbu qoidalar quyidagilardan iborat:
1. O‘quvchilarni muammo doirasida keng fikr yuritishga undash, ular tomonidan
kutilmagan mantiqiy fikrlar bildirilishiga erishish lozim.
2. Har bir o‘quvchi tomonidan bildirilayotgan fikr yoki g‘oyalar rag‘batlantirib
boriladi. Bu esa bildirilgan fikrlar orasidan eng maqbullarini tanlab olishga imkon
beradi. Bundan tashqari, fikrlarning rag‘batlantirilishi navbatdagi yangi fikr yoki
g‘oyalarning tug‘ilishiga olib keladi.
41
3. Har bir o‘quvchi o‘zining shaxsiy fikr yoki g‘oyalariga asoslanishi hamda ularni
o‘zgartirishi mumkin. Avval bildirilgan fikr (g‘oya)larni umumlashtirish, ilmiy
asoslangan fikr (g‘oya)larning shakllanishiga zamin hozirlaydi.
4. Mashg‘ulot jarayonida o‘quvchilarning har qanday faoliyatlarini standart talablar
asosida nazorat qilish, ular tomonidan bildirilayotgan fikrlarni baholashga yo‘l
qo‘yilmaydi. Agarda ularning fikr (g‘oya)lari baholanib boriladigan bo‘lsa,
o‘quvchilar o‘z diqqatlarini shaxsiy fikrlarini himoya qilishga qaratadilar. Oqibatda
ular yangi fikrlarni ilgari surmaydilar.
«Aqliy hujum» metodida o‘quvchilar tomonidan bildiriladigan har qanday g‘oya
baholanmaydi.
«6 x 6»
«6 x 6» metodi yordamida bir vaqtning o‘zida 36 nafar o‘quvchining
muayyan faoliyatga jalb etish orqali ma’lum topshiriq yoki masalani hal etish,
shuningdek, guruhlarning har bir a’zosi imkoniyatlarini aniqlash, ularning
qarashlarini bilib olish mumkin. Bu metod asosida tashkil etilayotgan darsda har
birida 6 nafardan ishtirokchi bo‘lgan 6 ta guruh o‘qituvchi tomonidan o‘rtaga
tashlangan muammoni muhokama qiladi. Belgilangan vaqt nihoyasiga yetgach,
o‘qituvchi 6 ta guruhni qayta tuzadi.
Qaytadan shakllangan guruhlarning har birida avvalgi 6 ta guruhdan bittadan vakil
bo‘ladi. Yangi shakllangan guruh a’zolari o‘z jamoadoshlariga avvalgi guruhi
tomonidan muammo yechimi sifatida taqdim etilgan xulosani bayon etib beradilar va
mazkur yechimlarni birgalikda muhokama qiladilar.
«6 x 6» metodining afzallik jihatlari quyidagilardan iborat:
− guruhlarning har bir a’zosini faol bo‘lishga undaydi;
− ular tomonidan shaxsiy qarashlarning ifoda etilishini ta’minlaydi;
− guruhning boshqa a’zolarining fikrlarini tinglay olish ko‘nikmalarini hosil qiladi;
− ilgari surilayotgan bir necha fikrni umumlashtira olish, shuningdek, o‘z fikrini
himoya qilishga o‘rgatadi.
Eng muhimi har bir o‘quvchi qisqa vaqt (15—20 minut) davomida ham munozara
qatnashchisi, ham ma’ruzachi sifatida faoliyat ko‘rsatadi. Ushbu metodni 4, 5, 7, 8
42
nafar o‘quvchidan iborat bo‘lgan bir necha guruhlarda ham qo‘llash mumkin. Biroq,
yirik guruhlar o‘rtasida «6 x 6» metodi qo‘llanilganda vaqtni uzaytirishga to‘g‘ri
keladi. Chunki bu mashg‘ulotlarda munozara uchun ham, axborot berish uchun ham
birmuncha
ko‘p vaqt talab etiladi. Ushbu metod qo‘llanilayotgan mashg‘ulotlarda guruhlar
tomonidan bir yoki bir necha mavzu (muammo)ni muhokama qilish imkoniyati
mavjud.
«6 x 6» metodidan ta’lim jarayonida foydalanish o‘qituvchidan faollik, pedagogik
mahorat, shuningdek, guruhlarni maqsadga muvofiq shakllantira olish layoqatiga ega
bo‘lishni talab etiladi. Guruhlarning to‘g‘ri shakllantirilmasligi topshiriq yoki
vazifalarning to‘g‘ri hal etilmasligiga sabab bo‘lishi mumkin. Ushbu metod
yordamida mashg‘ulotlar quyidagi tartibda tashkil etiladi:
1. Mashg‘ulot boshlanishidan oldin 6 ta stol atrofida 6 tadan stul qo‘yib chiqiladi.
2. 6 ta varaqqa turli xil 6 ta topshiriq yozib chiqiladi. Varaqlarga I dan VI gacha rim
raqami yozib qo‘yiladi. Bu varaqlar 6 ta stolning har biriga qo‘yib chiqiladi.
3. O‘quvchilar o‘qituvchi tomonidan 6 ta guruhga bo‘linadilar. O‘quvchilarni
guruhlarga bo‘lishda o‘qituvchi quyidagicha yo‘l tutadi. Har bir o‘quvchiga 1 dan 36
gacha raqamlangan varaqchalardan birini olish taklif etiladi. Bu varaqlarda rim
raqami bilan stol raqami ko‘rsatilgan bo‘ladi. Har bir o‘quvchi o‘zi tanlagan
varaqchadagi rim raqami bilan ko‘rsatilgan stol atrofidagi stuldan joy egallaydi.
4. O‘quvchilar joylashib olganlaridan so‘ng, o‘qituvchi stol ustiga qo‘yilgan
topshiriqlarni bajarish uchun ma’lum vaqtni (5—10 minut) belgilaydi, munozara
jarayoni boshlanganini e’lon qiladi.
5. O‘qituvchi guruhlarning faoliyatini kuzatib boradi, kerakli o‘rinlarda guruh
a’zolariga maslahatlar beradi, yo‘l-yo‘riqlar ko‘rsatadi. Belgilangan vaqt tugagach,
guruhlardan munozaralarni yakunlashlarini so‘raydi.
6. Munozara uchun belgilangan vaqt nihoyasiga yetgach, o‘qituvchi guruhlarni
qaytadan shakllantiradi. Yangidan shakllangan har bir guruhda avvalgi 6 ta guruhning
har biridan bir nafar vakil bo‘lishiga alohida e’tibor qaratiladi. O‘quvchilar o‘z
o‘rinlarini almashtirib olganlaridan so‘ng belgilangan vaqt (5—10 minut) ichida
43
guruh a’zolari avvalgi guruhlariga topshirilgan vazifa va uning yechimi xususida
guruhdoshlariga so‘zlab beradilar. Shu tartibda qabul qilingan xulosalar (topshiriq
yechimlari)ni muhokama qiladilar va yakuniy xulosaga keladilar.
«6 x 6» metodini fizikaning ayrim darslarida avvalgi darsda o‘tilgan mavzu bo‘yicha
o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini nazorat qilish uchun o‘tkazish tavsiya
etiladi. Bu bilan o‘tilgan mavzularni og‘zaki so‘rashdagi bir xillikni bartaraf etishga,
fizika darsining qiziqarli bo‘lishiga erishiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
