ФИО авторов:
G'afurov Azizbek Aminjonovich
TATU (Muhammad Al-Xorazimiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari
Universiteti
Kompyuter Tizimlarini loyixalash fakulteti 2- kurs magistri
Orziqulov Shoxrux Ismatullayevich
TATU (Muhammad Al-Xorazimiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari
Universiteti
Kompyuter Tizimlarini loyixalash fakulteti 2- kurs magistri
Zokirov Sanjar Zoxidjon o'g'li
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti magistratura bo'limi Iqtisodiyotda axborot
texnologiyalari va tizimlari yo'nalishi 1-kurs magistranti
ФИО научного руководителя:
Igamberdiyev K.A.
t.f.n. dotsent AKT sohasida kasb talimi fakulteti dekani
mualliflar
Название публикации:
«KICHIK KORXONANING LOKAL TARMOQLARIDA
QO'LLANILADIGAN
KOMPYUTER
TEXNOLOGIYALARI
SAMARADORLIGINI HISOBLASH USULLARINI ISHLAB CHIQISH»
Annontatsiya:
Ushbu maqolada
kichik korxonaning lokal tarmoqlarida
qo'llaniladigan kompyuter texnologiyalari samaradorligini hisoblash usullarini
ishlab chiqish haqida fikr yuritilgan.
Kalit so’zlar
;Lokal tarmoq, korxona, mehnat, unumdorlik, korxona, xarajat,
texnologiya.
Korxonada yangi texnologiyalarning joriy etilishi mehnat unumdorligini oshirib, yangi
mahsulot turini ishlab chiqarish imkonini beradi. Kichik korxonada oddiy texnologik
yangiliklarning joriy etilishi ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini oshirishga,
ko'rinishini yaxshilashga, ishlab chiqarish xarajatlarini kamayti-rishga imkon beradi.
Tadbirkorlar yangi texnologiyalar bilan savdo yarmarkalariga tashrif buyurish, kichik
939
biznesni qo'llash agentliklari bilan aloqalar o'rnatish orqali tanishishlari mumkin.
Yangi texnologiyalarning paydo bo'lishi iste'molchikar talablari o'zgarishi bilan bir
vaqtda ro'y beradi. Korxona yangi texnologiyalarni yangi mahsulot va xizmatlarni
yaratish uchun ishlatadi. Tadbirkorlar yangi texnologiyalardan foydalanish korxona
faoliyatiga jiddiy ta'sir ko'rsatishini hisobga olishlari kerak. Tadbirkorlar yangi
texnologiyaning potensial ta'siri va ma'nosi haqida ma'lumotga ega bo'lmasliklari
mumkin, ammo ular ana shu yangiliklardan ularning biznesiga ijobiy ta'sir ko'rsata
oladiganini aniqlab olishlari zarur. Odatda, kichik korxonalar egiluvchan bo'ladi va
yangiliklarni o'zida osonroq joriy etadi, yangi mahsulot turlarini tezroq yaratadi.
Ikkinchi tomondan, kichik korxonalar yangi tovarlar yaratib, ularni bozorga chiqarish
uchun yetarli malaka, vaqt va mablag'ga ega bo'lmasliklari mumkin.
Kichik korxonalar yangi mahsulotga real talabni aniqlashlari, qancha vaqt talab
etilishini va bozorda vangi mahsulot paydo bo'lishining moliyaviy jihatlarini o'rganib
zarur. Rejalashtirish va prognoz orqali ishlab chiqarishning joriy hajmi va yangi tovar
ishlab chiqishga ta'sir eta oladigan texnologik o'zgarishlarni bashorat qilish mumkin.
Yangi texnologiyalarni ishlab chiqish, ko'pchilik kichik korxonalarda bo'lmagan
anchagina mablag'larni uzoq muddatga shu maqsadga jalb etishni taqozo etadi. Yangi
texnologiyalar biznesga juda sezilarli ta'sir eta olishiga qaramay, tadbirkorlar kunlik
muammolarning ko'pligi tufayli uzoq muddatli rejalashtirishga vaqt ajrata olishmaydi.
Kichik korxonalar faqatgina yuqori raqobatbardoshlikka erisha oladigan vaqt va
joydagina yangi mahsulot ishlab chiqarib, uni bozorga chiqarishi lozim. Kapital
mablag'larning yo'qligi sababli, tadbirkorlar bozorda ro'y berayotgan o'zgarishlarga
javob qayta-rishga'shay turishlari va mijozlarining kelajakdagi talablarini aniqlay
olishlari kerak.
Lokal tarmoqda ishlashning asosiy afzalligi quyidagicha: ko’p marta foydalaniladigan
rejimda dasturli modem, printerlar tarmog’idagi disklarning umumiy resurslardan va
hamma kirishi mumkin bo’lgan diskda saqlanuvchi ma’lumotlardan foydalanish,
shuningdek, bir Kompyuterdan boshqasiga axborot uzatish imkoniyati. Fayl serverli
lokal tarmoqda ishlashning asosiy afzalliklarni sanab o’tamiz.
940
1. Shaxsiy umumiy foydalanuvchi ma’lumotlarni faylli - serverda saqlash
imkoniyatining mavjudligi. Shu bois umumiy foydalaniladigan ma’lumotlar ustida bir
vaqtda bir necha foydalanuvchi ishlay oladi (Matnlar, elektron jadval va ma’lumotlar
bazasini ko’rib chiqish, o’qish), Net Ware vositasida fayl va kataloglar darajasidagi
ma’lumotlar ko’p tomonlama ximoya qilinadi; umumiy ma’lumotlarning Excel,
Access kabi tarmoqli amaliy dasturlangan maxsulotlar bilan yaratiladi. Ayni paytda
dasturda belgilangan kirish uchun chegara tarmoq operasion tizimi orqali o’rnatilgan
chegara doirasida bo’ladi.
2. Ko’pgina foydalanuvchilar uchun zarur bo’ladigan dasturli vositani doimiy saqlash
imkoniyati: U yagona nusxada fayl - server diskida bo’ladi. Shuni qayd etamizki,
dasturli vositani bunday saqlash foydalanuvchi uchun ilk ish usullarini buzmaydi.
ko’pgina foydalanuvchilar uchun zarur bo’lgan dasturli vositaga avvolo matn va grafik
taxrirlovchi, elektron jadvallar, ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi va boshqalar
kiradi. Ko’rsatilgan imkoniyatlar orqali quydagi ishlarni bajarish mumkin: Ishchi
stansiyalarining lokal diskni dasturlangan vositalarni saqlashdan ozod qilish hisobiga
tashqi xotiradan unumli foydalanish; tarmoq operasion tizim ximoya vositasi bilan
dasturli mahsulotlarni ishonchli saqlash; dasturli maxsulotlarni ishlashga layoqatli
axvolda ishlab turishni va ularni yangilashni soddalashtirish, chunki ular fayl-serverda
bir nusxada saqlanadi.
3. Tarmoqning barcha Kompyuterlar o’rtasida axborot almashish. Ayni paytda
tarmoqdan foydalanuvchilar o’rtasida dialog saqlanadi, shuningdek elektron pochta
ishini tashkil etish imkoniyati ta’minlanadi.
4.
Bir
yoki
bir
qancha
umumtarmoq
printerlarida
tarmoqdagi
barcha
foydalanuvchilarning bir vaqtda yozishi. Bu paytda quyidagi omillar ta’minlanadi: har
bir foydalanuvchining tarmoq printeriga kira olishi;
5. Kuchli va sifatli printerdan foydalanish imkoniyati (malakasiz muomiladan
himoyalangan holda); dasturli maxsulotlar sifatida bosishi O’qituvchi Kompyuterida
bajarilgan ishlarni o’quvchilar Kompyuterida ko’rsatish; o’qituvchining Kompyuter
941
monitorida o’quvchilar Kompyuterlari ekranlarini aks ettirish orqali o’quvchilar
bajaradigan ishlarni nazorat qilish.
6. Global tarmoqning yagona kommunikasiyasi uzili bo’lganda lokal tarmoqning har
qanday Kompyuteridan global tarmoq resurslariga kirishni ta’minlash.
Lokal tarmoq (LAN) - umumiy resurslarni taqsimlashga qodir bo'lgan bir-biriga
ulangan kompyuterlar guruhi. Ma'lumotlar paketlar shaklida uzatiladi va bu jarayonni
nazorat qilish uchun turli xil texnologiyalar qo'llaniladi. Hozirgi kunda eng
ommalashgan texnologiya Ethernet - kabel orqali ma'lumotlarni uzatish texnologiyasi.
Simli tarmoqdagi ma'lumotlarni uzatish kanalining jismoniy muhiti kabellar, odatda
burmalangan juftlik yoki optik tolali kabel. Kompaniyadagi yagona axborot maydoni
- uning xodimlari - tarmoq foydalanuvchilari - ma'lumotlarni tez almashishi, turli
resurslar va qurilmalarni birgalikda ishlatish va korxona uchun asosiy faoliyatni
muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur bo'lgan boshqa ko'plab tadbirlarni amalga
oshirish hisoblanadi.
Lokal tarmoqlarning biznes uchun asosiy afzalliklari:
• Kompaniya xodimlarining umumiy resurslarga - hujjatlar, ma'lumotlar bazalari va
boshqalarga uzluksiz kirishini ta'minlash, vaqtni tejash va xodimlar o'rtasida aloqa
darajasini yuqori darajada ta'minlash;
• Ofis jihozlarini almashish imkoniyati - printerlar, fakslar, skanerlar, nusxa ko'chirish
qurilmalari, qo'shimcha qurilmalarni xarid qilishda sizga yordam beradi;
• Ish joylari va asbob-uskunalarni qulaylik va osonlik bilan ta'minlash, kompaniya
xodimlarining xarajatlarini kamaytirish;
• Ma'lumotlarni muhofaza qilish tizimlaridan foydalanish orqali muhim biznes
ma'lumotlarining xavfsizligini yaxshilash.
ALP
Group
kompaniyasining
mutaxassislari
zamonaviy
texnologiyalardan
foydalangan holda lokal telefon tarmog'ini tashkil etish va qurish bo'yicha ishlarni
942
amalga oshirmoqda va lokal biznes uchun muhandislik tizimlarini ko'p yillar davomida
yaratishda, texnik xizmat ko'rsatishda va texnik qo'llab-quvvatlashda katta tajribaga
ega. Lokal tarmoq yaratish - kasbiy tayyorgarlik va malaka darajasini yuqori darajada
talab qiluvchi mas'uliyatli jarayon. Zero, butun kompaniyaning barqaror ishlashi
LANning barqarorligiga bog'liq.
Lokal tarmoqlar uchun asosiy talablar:
• boshqarish qulayligi;
• tashqi va ichki xavflardan ishonchli himoya;
• kabellar va qurilmalarning eng mashhur turlari uchun moslashtirish;
• zaxira kanallarning mavjudligi va ularni yanada kengaytirish va optimallashtirish
uchun salohiyati;
Lokal tarmoqlarning dasturiy ta’minoti haqida
Autentifikatsiya va avtorizatsiya. Kerberos tizimi.
Kerberos
yirik
tarmoqlarda
autentifikatsiya
va
avtorizatsiya
vazifalarini
markazlashtirilgan tarzda hal qilish uchun mo'ljallangan tarmoq xizmati. U ko'plab
mashhur operatsion tizimlar muhitida ishlashi mumkin. Bu juda murakkab tizimning
asosi bir necha oddiy tamoyillardan tashkil topgan:
Kerberos xavfsizlik tizimidan foydalanadigan tarmoqlarda mijozlar va tarmoq
serverlari o'rtasidagi barcha autentifikatsiyalash jarayonlari, autentifikatsiya
jarayonining har ikki tomonidan ishonchli vositachi orqali amalga oshiriladi va
nazoratchi Kerberos tizimining o'zi hisoblanadi.
Kerberos tizimida, mijoz chaqirgan har bir xizmatga kirish uchun uning haqiqiyligini
isbotlashi kerak.
Tarmoqda joylashgan barcha ma'lumotlar almashinuvi shifrlash algoritmi yordamida
xavfsiz amalga oshiriladi.
943
Tarmoq xizmatlari Kerberos mijoz-server arxitekturasida qurilgan bo'lib, u eng
murakkab tarmoqlarda ishlaydi. Kerberos mijozi tarmoqdagi barcha kompyuterlarda
tarmoq xizmatiga ulanishi mumkin. Bunday hollarda Kerberos mijozi foydalanuvchi
nomidan Kerberos serveriga murojaat qiladi va Kerberos tizimining vazifalarini
amalga oshirish uchun zarur bo'lgan suhbatni saqlaydi.
Shunday qilib, Kerberos tizimida quyidagi ishtirokchilar mavjud: Kerberos server,
Kerberos mijozi va resurs serverlari. Kerberos mijozlari tarmoq resurslariga - fayllar,
ilovalar, printerlar va boshqalarga kirishga harakat qilmoqda. Ushbu ruxsat birinchi
navbatda faqat yuridik foydalanuvchilarga berilishi mumkin, ikkinchidan,
foydalanuvchi tegishli resurs serverining avtorizatsiya xizmatlari tomonidan
aniqlangan vakolatga ega bo'lsa - fayl-server, dastur-server, bosib chiqarish serveri.
Biroq, Kerberos tizimida, manba serverlari "to'g'ridan-to'g'ri" mijozlar so'rovlarini
qabul qilishlariga ruxsat berilmaydi, faqat Kerberos serverining ruxsatisiz mijozlar
so'rovini ko'rib chiqishlari mumkin. Shunday qilib, mijozning Kerberos tizimidagi
resursga bo'lgan yo'llari uch bosqichdan iborat:
Mijozning qonuniyligini aniqlash, tarmoqqa mantiqiy kirish, resursga kirish jarayonini
davom ettirish uchun ruxsat olish.
Resurs serveriga kirish uchun ruxsat olish.
Resursga kirish uchun ruxsat olish.
Do'stlaringiz bilan baham: |