|
Ключевые слова:
Анималистическая литература, образ «лошади»,
человечество, жанр гиппо, миф, поэма, эпос, символ.
Key words:
Animalistic literature, the image of horse, humanity, the
hippo genre,
myth, poem, epic, symbol.
“Адабиётшунослик”, “Адабиёт назария” фанларида
анималистика
ёки
анималистик жанр
деб аталган бирорта термин йўқ. Шу боис
анимализм
(лот.
аnimal
– ҳайвон, жонивор) деб ҳам аталувчи анималистикага тасвирий санъат,
ҳайкалтарошлик ва графикада жониворларни тасвирлашга доир тушунчалар деб
қаралади.
Ҳайвонлар орасида от – шубҳасиз, адабиётда ҳам, санъатда ҳам энг кўп
учрайдиган жониворлар сирасига киради. Ёзувчи ва тарихчиларнинг
таъкидлашича, табиатда отдан–да гўзал жонивор йўқ. От ҳамиша инсон билан
ёнма-ён юрадиган, унинг яхши ва ёмон кунларидаги содиқ ҳамроҳидир.
Башарият отни биринчилардан бўлиб қўлга ўргатган жонивор ҳисобланади.
Инсон уни адабиётда ҳам, тарихда ҳам кўкларга кўтарган, ёдгорликлар ўрнатган,
114
расмларини чизган ҳамда уларга атаб шеърлар, қўшиқлар бағишлаган. “От”
образини антик ва мажусий асотирлар, афсоналар, халқ қўшиқлари ва эртакларда
кўп учратиш мумкин. “От” рамзини қадимий ва замонавий тангаларда,
муҳрларда, гербларда, тимсолларда, савдо брендларида ҳам учратиш мумкин.
Европадаги зафар дарвозаларини, қадимий биноларнинг пештоқларини ва ҳатто
қишлоқлардаги кулбаларнинг томларини ҳам от ҳайкаллари, расмлари безаб
туради.
Масалан,
Ҳомернинг “Илиада” достонидаги Троя оти билан боғлиқ
тасвирлар юнон ривоятлари асосида ифода этилган. Бу воқелик тарихга Троя
уруши номи билан кирган. Унга кўра, Троя оти ёғочдан ишланган улкан от;
унинг ичига яшириниб олган юнонларнинг сара аскарлари Трояга кирганлар:
“...Трояликлар яқиндагина Диомед, Ахилл, Агамемнон, Менелай ва ўзга
қаҳрамонларнинг ҳашаматли чодирлари турган майдонни кезиб юришаркан,
қамал буткул тугади, машъум урушнинг барча офатларига барҳам берилди, энди
тинч меҳнат билан кун кечирамиз, деб қатъий ишонадилар. Лекин шундай орзу-
ниятлар билан қароргоҳни айланиб юрган трояликлар билан ҳангу-манг
бўлишиб таққа тўхтаб қолдилар: улар ёғоч отни кўриб қолган эдилар. Улар от
атрофини ўраб олиб, бу ҳайратланарли иншоот ҳақида можаро талаш
бошлайдилар. Бировлар, бу улкан отни денгизга улоқтирмоқ керак, деб маслаҳат
берса, бошқалар – уни шаҳарга олиб кириб акрополга қўйиб қўйиш керак, дейди.
Баҳс авжи қизиган пайтда оломон орасидан тангри Апполлоннинг коҳини
Лаокоон пайдо бўлади. У қизғин нутқ сўзлаб, оз ҳамшаҳарларини тезроқ бу ёғоч
отни йўқ қилиб ташлашга ундайди. Чунки бу от – Одиссей ўйлаб чиқарган яна
бир найранг эканлигига Лаокооннинг имони комил эди”. Лаокоон тўғри
фикрлаган эди. Бинобарин “у юнонларнинг Трояни буткул тарк этиб
кетишганига зинҳор ишонмасди. Нима бўлганда ҳам, у юнонлардан, гарчи улар
совға қолдирган бўлишса ҳам эҳтиёт бўлиши лозим, деган хулосага боради. У
улкан бир найзани отга қарата отганида от ичида қурол-яроғлар жаранглаб
кетади. Бироқ бу пайт тангрилар трояликларнинг эсини оғдириб қўядилар, шу
боис халқ ёғоч отни шаҳарга олиб киришга қарор қиладилар. Бу тақдири азал
115
эди”. Гомер ёғоч отнинг шаҳарга олиб кирилишини “тақдири азал” деб талқин
этади. Асардаги воқеалар шу тарзда давом этади: “Юнон аскари Синон ўз
ихтиёри билан “таслим бўлади”. Синондан юнонлар қолдириб кетган ёғоч от
ҳақида сўралади ва у шундай жавоб беради:
– Юнонлар троя акрополидан Палладийни ўғирлаб, маъбуда Афина –
Палладанинг қаттиқ ғазабини келтирган эдилар. Бу отни улар маъбуданинг
кўнглини юмшатиш учун қолдирдилар. Агар сизлар уни шаҳарга олиб
кирсанглар, у Троянинг энг қудратли ҳимоячиси бўлгай. Трояликлар Синоннинг
гапига ишонадилар”. Лаокоон қанча ҳаракат қилмасин, одамлар Синонга
ишонадилар. Натижада отни шаҳар ичкарисига олиб кира бошлайдилар. Тунда
юнонлар отнинг ичидан чиқиб қалъа дарвозасини очганлар ва қолган қўшинни
шаҳарга киришига имкон берганлар. “: “Шундан сўнг маҳобатли от қопқага
сиғмаганлиги сабабли, халқ шаҳар деворининг бир қисмини бузиб, шодиёна
қийқириқлар, мусиқа ва шўх куйлар садоси остида зўр-базўр отни арқонлар
билан тортиб шаҳарга олиб кирадилар. Шу куни бутун Троя аҳли қамалдан халос
бўлганини нишонлаб катта байрам қилади. Шаҳарнинг ҳамма ерида базм,
зиёфат. Ҳар томонда шўх қўшиқлар мусиқа садоси янграйди. Бу вақтичоғлик то
тун ярим кечадан оғгунгача давом этади. Сўнг бутун шаҳар маст уйқуга кетади.
Шунда ёғоч от пойига бориб, унинг ичида ўтирган юнон қаҳрамонларига хатар
йўқлиги ҳақида хабар беради. Қаҳрамонлар Одиссей бошчилигида аста-секин от
ичидан ерга тушадилар ва қуролларининг овозини чиқармасликка уриниб, аста-
секин шаҳарнинг ҳар томонига тарқаладилар”. Ҳақиқатан, Одиссей унинг
одамлари ёғоч отнинг ичига яширинган эдилар. Ёғоч от шаҳарга олиб
кирилгандан сўнг улар отнинг ичидан тушадилар ва ҳар томонга тарқаладилар:
“Бу пайт Синон Троя дарвозаси олдида катта гулхан ёқишга ҳам улгурган эди.
Тенедос ороли панасига бориб турган юнонлар гулханни кўриб кемаларида
Трояга сузиб келадилар. Натижада азим шаҳр Трояда қоронғу тунда қирғинбарот
жанг бошланади”. Трояликлар юнонларнинг бу ҳийласидан ғафлатда қолишган
эди. Демак ёғочдан ясалган от кўринишидаги ҳайвон Одиссейнинг ҳарбий
ҳийласи натижаси эди. Шу йўл билан Троя забт этилади. “Троя оти” ибораси
116
мажозий маъно (душманни ҳалок этиш мақсадида унга туҳфа бериш) касб этган
Do'stlaringiz bilan baham: |
