283
ижодий фикрлашга йўналтириш, фикр маҳсулини тўғри, равон, ўринли
ифодалашга ўргатишдир. Буни амалга оширишнинг ишончли омили – матн
яратишнинг самарали технологиясини ишлаб чиқишдир. Демак, бу ўқувчини
муаммоли ўқув топшириқлари орқали изланишга ва кашф қилишга йўналтириб,
луғат бойлигини кенгайтириш орқали нутқий маҳоратини ҳам шакллантиради.
Шунингдек, фикрини ифодалашда сўзларни
таниб ва танлаб ишлатишга
ўргатади.
Умуман олганда, ўқувч саводхонлигини таъминлашда мустақил матн ярата
олиш кўникмаларини ривожлантириб бориш ва уни мунтазам равишда
такомиллаштириб бориш муҳим аҳамиятга эга. Бунинг учун ўқувчи эгалланган
билим, кўникма ва малака, яъни мустақил матн яратиш масаласи она тили
дарсларида ўрганилаётган ҳар бир мавзуниниг асосий мақсадига
айланиши
лозим.
Она тилининг янги-янги имкониятларини излаб топиш ва уни дарс
жараёнига татбиқ этиш ўқувчиларнинг ижодий тафаккур, ҳодисаларни кузатиш,
англаш, қиёслаш таҳлил етиш, танлаш, гуруҳлаш каби қобилиятларини
такомиллаштириб, уларда миллий мафкура, мустаҳкам эътиқод, миллий дунё
қарашни таркиб топтиришга хизмат қилади. Ўқувчи ва ўқитувчи ўртасидаги
ҳамкорлик муносабатлари фаоллашади.
Ҳозирги давр талабига мувофиқ, таълим жараёнини ахборотлаштириш,
масофавий таълимнинг аудиовизувал воситаларини яратиш ҳамда
уларни
педагогиc жараёнда қўллаш борасида кўплаб тадқиқотлар олиб борилмоқда.
Тил ва адабиёт таълимида замонавий педагогик технологиялардан
фойдаланиш методикасини яратишда ўзбек методист олимларидан М.Ҳ.Aлиев,
Р.Х.Aҳмедов, М.Ю.Ниёзметова, Ж.Ҳасанов, Ф.О Эгамбердиева, Т.Ўринов,
Н.Мирзайев каби соҳа мутахассисларининг илмий изланишлари муҳим
аҳамиятга эгадир.
Ўзбек тили дарсларида асосан ҳикоя мазмунли ҳамда тасвирий матнлардан
фойдаланиш яҳши натижа беради. Aйниқса, бадиий асардан олинган
парчалардаги диалогиc ва монологик нутқ кўринишдаги матнлар ўқувчилар
284
онгига тез етиб боради ва енгил ўзлаштирилади.Тасвирий
матнларда
тасвирланган нарса, ҳодиса ёки шахснинг бирламчи хусусиятларини тилга олиш,
уларга алоқадор бошқа хусусиятлар ҳақида сўз юритиш ҳам самаралидир.
Ўқувчиларда мустақил матн яратиш кўникмаларини шакллантиришда
таълим самарасини белгиловчи муҳим омиллардан ҳисобланган илмий-маданий
мулоқот ва унга ўргатувчи интерфаол методлар, ижтимоий психологик
тренинглардан ҳам унумли фойдаланиш мумкин.
Демак, мустақил матн яратиш даражаси ўқувчи онгида нутқий тафаккурини
кенгайтириш, ривожлантириш ва мустақил матн яратишга йўналтирилган
лингвопсихолагик ўқув топшириқлар: расмли нутқий
вазиятлар, муаммоли
савол-жавоблар, электрон слайд ва версиялар, ахборот технологияси билан
бойитилган таълимий-дедактик воситалар ёрдамида ҳамда амалий татбиқ
даражасини аниқлашга хизмат қиладиган меъёрлар тизимида акс этиши лозим.
Ўзбек тилини ўқитишда матн яратиш ва
матннинг турли шаклларидан
фойдаланиш
ўзбек
тили
дарсларининг
самарадорлигини
оширишга
,ўқувчиларнинг оғзаки нутқини ривожланишига хизмат қилади.
Do'stlaringiz bilan baham: