Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

ФИО авторов: 
Mambetova Zerixan Ubaydullaevna 
Qaraqolpog’iston Respublikasi Kegeyli tumani 17-sonli maktabining boshlang’ish 
talim o’qituvchisi 
Tolıbaeva Farida Qonısbaevna 
Qaraqolpog’iston Respublikasi Kegeyli tumani 17-sonli maktabining boshlang’ish 
talim o’qituvchisi 
Название публикации:
«BOSHLANG’ICH TA’LIMDA INNOVATSION 
TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING AFZALLIKLARI» 
Annotatsiya:
 Ushbu maqolada boshlang’ich ta’limda innovatsion 
texnoligiyalarning afzalligi va uning o’quvchilarning bilim olishida tutgan o’rni 
haqida so’z yuritiladi. 
Kalit so’zlar:
 Innovatsiya, ta’lim, maktab, boshlab, kadr, raqobat, 
texnologiya, muassasa, usullar, o’quvchi 
Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab ta'lim tizimini rivojlantirish davlat 
siyosatining ustuvor yo`nalishi sifatida e'tirof etilgan. Bugungi kunda oldimizga 
qo`ygan buyuk maqsadlarimizga, ezgu niyatlarimizga erishishimiz, jamiyatimizning 
yangilanishi, hayotimizning taraqqiyoti va istiqboli, amalga oshirayotgan 
islohotlarimiz, rеjalarimizning samarasi taqdiri eng avvalo, zamon talablariga javob 
bеradigan yuqori malakali, ongli mutaxassis kadrlar tayyorlash muammosi bilan 
chambarchas boq`liq Bugun hayotimizning hal etuvchi muhim masalalari qatorida 
ta'lim-tarbiya mazmunini tubdan o`zgartirish, uni zamon talabi darajasiga ko`tarish 
asosiy o`rinni egallaydi. Chunki jamiyatning yangilanishi, hayotimiz taraqqiyoti va 
istiqboli, amalga oshirilayotgan islohotlar samarasi taqdiri, Rеspublika mustaqilligi va 
bozor iqtisodiyotiga mos ijtimoiy-iqtisodiy siyosatni shakllantirish-bularning barchasi 
zamon talablariga javob bеradigan yuqori malakali mutaxassis kadrlar tayyorlash 
muammosi bilan chambarchas boq`liq. 
Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirishdagi asosiy tamoyillardan biri 
bu ta'lim tizimini tuzilish va mazmun jihatidan isloh qilish uchun o`qituvchi va 
murabbiylarni qayta tayyorlash, yuqori malakali, raqobatga qodir mutaxassislar 

---

966 
tayyorlash bo`yicha ta'lim muassasalarining faoliyatini uyq`unlashtirish, ilq`or 
pеdagogik tеxnologiyalarni, pеdagogik innovatsiyalarni ta'lim jarayoniga kiritish 
hisoblanadi. Ammo ilq`or pеdagogik tеxnologiyalar va innovatsiyalar o`z-o`zidan 
ta'lim tizimiga kirib kеlmaydi. Bu o`qituvchi faoliyati va uning motivatsiyasiga boq`liq 
jarayon. O`qituvchi faoliyatini o`zgartirmay turib, uning mas'uliyati va faolligini 
oshirmasdan ta'limda bir qadam oldinga siljib bo`lmaydi. Akadеmik A.N.Lеontеv 
«Dunyoni idrok qilishning birinchi sharti faoliyat, ikkinchi sharti tarbiyadir. Faoliyat 
jarayonida kishilarning qobiliyati, bilim va malakalari shakllanadi, dеmak, faoliyat-
ijtimoiy hodisa bo`lib, hayotiy kurashning asosiy shartidir», dеb ta'kidlaydi. 
Bugungi kunda pеdagogika sohasida yangi ilmiy yo`nalish pеdagogik 
innovatsiya va ta'lim jarayonini yangilash g`oyalarining paydo bo`lishi natijasida 
o`qituvchining pеdagogik faoliyatida ham yangi yo`nalish «o`qituvchining innovatsion 
faoliyati» tushunchasi paydo bo`ldi. «Innovatsion faoliyat» tushunchasini tahlil qilar 
ekanmiz: G.A.Mkritichyanning bu haqdagi fikri diqqatga sazovar: «Pеdagogik tajriba-
sinov faoliyatining 3 ta asosiy shaklini ajratish mumkin: xususiy tajriba, tajriba-sinov 
ishi, o`qituvchining innovatsion faoliyati. Pеdagogik faoliyatda innovatsiyalar qancha 
ko`p bo`lsa, o`qituvchi xususiy ekspеrimеntni shuncha yaxshi tushunadi». 
 
Boshlang‘ich sinfning ta`lim jarayonida o‘quvchilarning o‘qish motivatsiyasini 
rivojlantirish katta ahamiyatga ega. Chunki motivatsiya o‘quvchilarni ta`lim 
jarayoniga qiziqtiradi, darsga faol qatnashishga, bilimlarni egallashga undaydi. 
Interfaol metodlar o‘qish motivini rivojlantirishga katta yordam beradi. Boshlang‘ich 
sinflarda ko‘proq bolalarning yoshini, bilim saviyasini hisobga olish lozimligini 
unutmaslik kerak. Ularga oddiy, oson va vaqt kam sarflanadigan o‘yin mashqlardan 
foydalanib, darslar o‘tish yaxshi samara beradi. Ko‘proq atrof-muhit bilan bog‘lab 
o‘tilgan mashg‘ulotlar bolalar ongini, dunyoqarashini, erkin fikrlash, bayon etish 
qobiliyatini, mustaqil ishlash ko‘nikmasini rivojlantiradi. 
Innovatsion texnologiyalardan dars jarayonida foydalanishning o‘ziga xosligi 
shundaki, ular o‘qituvchi va o‘quvchilarning birgalikdagi faoliyati orqali amalga 
oshiriladi. O‘qitish jarayoni o‘qituvchi hamda o‘quvchilar faoliyatini o‘z ichiga oladi. 
O‘qituvchining faoliyati o‘quv materialini bayon qilish, o‘quvchilarning fanga bo‘lgan 

---

967 
qiziqishini orttirish, fikrini teranlashtirish va e`tiqodini shakllantirish, o‘quvchilarning 
mustaqil mashg‘ulotlariga rahbarlik qilish, ularning bilim, ko‘nikma va malakalarini 
tekshirish hamda baholashdan iborat. O‘z ishiga ixlos bilan qaragan o‘qituvchida 
chinakkam bilim bo‘ladi. 
Innovatsiya bu jarayonga yangi metodologiya va standartlarni joriy etish. 
muammolarni ko'rish, ularni yo’l topa bilish va mustaqil ravishda hal qilish qobiliyati. 
Bu hayotning barcha sohalariga tegishli maishiy, ijtimoiy va professional. Innovatsion 
ta'limda yangi bilimlarni yaratish jarayonida fundamental fanni, bevosita o'quv 
jarayoni va ishlab chiqarishni integratsiyalashuvi orqali o'rganishni nazarda tutadi. U 
o'zi bilan ta'limning asosiy modernizatsiya omili sifatida rivojlantiruvchi ta'limning 
yangi asoslarini olib keladi. Pedagogik jarayonga kelsak, innovatsiya deganda o‘qitish 
va tarbiyaning maqsadlari, mazmuni, usullari va shakllariga yangi narsalarni kiritish, 
o‘qituvchi va talabaning birgalikdagi faoliyatini tashkil etish tushuniladi. 
Innovatsiyaning maqsadi an'anaviy tizimga nisbatan talaba shaxsini sifat jihatidan 
o'zgartirish. Bu pedagogik inqirozni bartaraf etishni o'z ichiga olgan amaliyotga 
noma'lum didaktik va o'quv dasturlarini kasbiy faoliyatga kiritish tufayli mumkin 
bo'ladi. Harakatlarni rag'batlantirish, olingan ma'lumotlarni mustaqil ravishda 
boshqarish qobiliyatini rivojlantirish, ijodiy nostandart fikrlashni shakllantirish, fan va 
amaliyotning eng yangi yutuqlaridan foydalangan holda bolalarning tabiiy 
qobiliyatlarini maksimal darajada ochib berish orqali rivojlantirish asosiy 
maqsadlardir. 
Ta'limdagi innovatsion faoliyat insonning axloqiy o'zini o'zi takomillashtirishga 
qaratilgan ijtimoiy ahamiyatga ega amaliyot sifatida muhim ahamiyatga ega, chunki u 
jamiyatda mavjud bo'lgan barcha turdagi amaliyotlarning o'zgarishini ta'minlashga 
qodir. O'qitish uslubini tanlashda o'qituvchining fikri uning bilimidan ko'ra ko'proq 
ta'sirga ega, chunki ular o'quv jarayonida uning sinfda qilayotgan barcha ishlariga, 
yangi g'oyalarni qabul qilishga bo'lgan fikriga ta'sir qiladi, shuning uchun men darsdan 
oldin va keyin o'z dars uslubimni butunlay qayta ko'rib chiqdim. Jamiyatning 
o‘qituvchiga qo‘yayotgan zamonaviy talablari shundan iboratki, o‘qituvchi doimiy 

---

968 
ravishda o‘z imkoniyatlari chegarasini kengaytirib, o‘z-o‘zini tarbiyalash bilan 
shug‘ullanishi kerak. U tez o‘zgara olishi, darsda yangi yondashuv va texnologiyalarni 
qo‘llay olishi kerak. 
Ammo an'anaviy va innovatsion usullarni bir-biriga qarama-qarshi qo'yish 
mumkin emas, chunki bilimlarni muvaffaqiyatli o'zlashtirish uchun ularni kompleks 
tarzda qo'llash kerak. Qoida tariqasida, innovatsion usullar, talabalar an'anaviy usullar 
bilan olingan zarur bilimlarga ega bo'lganda qo'llanilishi mumkin. 
Zamonaviy maktab ta’limidagi pedagogik innovatsiyalar: 
Fanlarni 
o‘qitishda 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalari 
(AKT).Maktablarda AKTdan foydalanish tajribasi shuni ko'rsatdiki: a) bolalarning 
fanlarni o'rganishga, ayniqsa loyiha usulidan foydalanishga bo'lgan ishtiyoqini ko'proq 
oshiradi; b) maktabdagi muloqotdagi psixologik stress “o‘qituvchi-talaba” sub’ektiv 
munosabatidan “o‘quvchi-kompyuter-o‘qituvchi” eng ob’ektiv munosabatiga o‘tish 
orqali olib tashlanadi, o‘quvchilar mehnatining samaradorligi oshadi, ijodiy ishlarning 
ulushi ortadi, maktab o‘quvchilari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik oshadi maktab 
muassaslarining ichida fan bo'yicha qo'shimcha ta'lim olish imkoniyati kengaymoqda; 
v) o'qituvchining mehnat unumdorligi va axborot madaniyati oshadi. Umuman 
olganda, AKTdan foydalanish o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalari sifatini 
oshirishga xizmat qiladi; 
Fanni o'qitishda shaxsga yo'naltirilgan texnologiyalar: Shaxsga yo'naltirilgan 
texnologiyalar bolaning shaxsiyatini butun maktab ta'lim tizimining markaziga 
qo'yadi, uning rivojlanishi uchun qulay, ziddiyatsiz va xavfsiz sharoitlarni ta'minlaydi 
va uning tabiiy imkoniyatlarini amalga oshiradi. Ushbu texnologiyada bolaning 
shaxsiyati ustuvor maqsaddir. Standartlarning asosiy natijasi ta'lim faoliyati asosida 
bolaning shaxsiyatini rivojlantirishdir; 
Ta’lim jarayonini axborot-tahliliy ta’minlash va maktab o‘quvchilari ta’lim 
sifatini boshqarish. Bunday innovatsion texnologiyadan foydalanish har bir bolaning 

---

969 
individual, sinf, parallel, umuman maktabda rivojlanishini ob'ektiv, xolisona kuzatish 
imkonini beradi; 
Intellektual rivojlanish monitoringi.Har bir talabaning o'qitish sifatini tahlil 
qilish va diagnostika qilish, sinovdan foydalangan holda va rivojlanish dinamikasini 
grafikda ko'rsatish; 
Ta’lim texnologiyalari zamonaviy o’quvchini shakllantirishning yetakchi 
mexanizmi sifatida. Ta'lim texnologiyalari o'quvchilarni shaxsni rivojlantirishning 
qo'shimcha shakllariga jalb qilish shaklida amalga oshiriladi: madaniy tadbirlarda, 
teatrda, bolalar ijodiyoti markazlarida va boshqalarda ishtirok etish; 
Rivojlanayotgan zamonaviy texnologiyalarning imkoniyatlaridan foydalanish 
zamonaviy o’quvchining asosiy kompetensiyalarini shakllantirishni ta'minlaydi: 
axborot (muammolarni hal qilish uchun axborotni qidirish, tahlil qilish, o'zgartirish, 
qo'llash qobiliyati); 
Kommunikativ (boshqa odamlar bilan samarali hamkorlik qilish qobiliyati); o'z-
o'zini tashkil qilish (maqsadlarni belgilash, rejalashtirish, sog'likka mas'uliyat bilan 
munosabatda bo'lish, shaxsiy resurslardan to'liq foydalanish qobiliyati); 
O'z-o'zini tarbiyalash (hayot davomida o'z ta'lim traektoriyasini ishlab chiqish 
va amalga oshirishga tayyorgarlik ko’rish, muvaffaqiyat va raqobatbardoshlikni 
ta'minlash). Bu erda allaqachon ma'lum bo'lgan va tasdiqlangan texnikani ham, 
yangilarini ham amalga oshirish mumkin. Bular darslik yordamida mustaqil ishlash, 
o‘yin, loyihalarni tashkillashtirish va himoya qilish, audiovizual texnik vositalar 
yordamida o‘qitish, “maslahatchi” tizimi, guruh, tabaqalashtirilgan o‘qitish usullari 
“kichik guruh” tizimi va boshqalardir. Odatda, bu usullarning turli kombinatsiyalari 
amalda qo'llaniladi. 

---

970