Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

7. Maishiy sharoitda og‘ir gazlarning paydo bo‘lishi,
ulardan zaharlanish va uning oldini olish. 
Asosiy tushunchalar 
Og‘ir gazlar
– organik moddalarning uzoq vaqt davomida chirishi natijasida paydo bo‘ladigan, 
tashqariga chiqishi yuz berganda odam va hayvonlarning kuchli zaharlanishiga olib keladigan, 
bug‘uvchi, ko‘zdan yosh oqizuvchi va falajlovchi gazlar (butan, metan, etan, propan, azot oksidlari).

---

807 
Maishiy sharoitda og‘ir gazlar hosil bo‘ladigan va to‘planadigan joylar 
–
organik moddalar 
(chiqindilar va axlatlar)ning uzoq vaqt, ya’ni yillar davomida to‘planib qolgan va ularning yuqori 
namgarchilik (chiqindi suvlari, siydiklar ta’siri) sharoitida chirish holatlari yuz bergan joylar – eski 
kanalizatsiya va xojatxonalar hamda ularning atroflari.
Og‘ir gazlar (butan, metan, etan, propan) – bu qanday gazlar? 
1.
Eski kanalizatsiya, hojatxonalar va ularning atrofida organik moddalar (axlatlar)ning chirishi 
natijasida paydo bo‘ladi.
2.
Yerdan chiqadigan (botqoq) gazlarning tarkibiga kiradigan havodan og‘ir, rangsiz, bug‘uvchi, 
ko‘zdan yosh oqizuvchi, falajlovchi, yonuvchan gaz bo‘lib, alangasi oz yorug‘lik beradi. 
3.
Suvda oz eriydi, yoki umuman erimaydi, kislorod yoki havo bilan hosil qilgan aralashmasi 
gugurt chaqilsa yoki uchqun chiqqanda portlaydi.
4.
Kanalizatsiya, hojatxona va boshqa organik moddalar (chiqindi va axlatlar) to‘planishi va 
chirishi mumkin bo‘lgan chuqurliklarda paydo bo‘ladi va to‘planadi.
Butan, propan, etan – 
gaz, rangsiz, o‘ziga xos hidli, suvda erimaydi (dimetilefirdan tashkari), 
havodan og‘ir, yer yuzasining pastlik joylarida, yerto‘lalarda, tonnellarda to‘planadi.
Alanga va uchqundan yonadi. Ochiq joylarda havo bilan aralashib portlash xavfli aralashma hosil 
qiladi. Gazlar saqlanayotgan ballonlar qizdirilganda portlashi mumkin.
Bu gazlar katta konsentratsiyalarda nafas olganda, teriga, ko‘zga tushganda xavfli bo‘lib, bosh 
aylanishi, nafas qisishi, bosh og‘rig‘ini keltirib chiqaradi. Terida qizarish paydo bo‘ladi va qichiydi. 
Gaz chiqishi aniqlanganda odamlarni voqea joyidan uzoqqa chiqarish, shamol esayotgan tomonda 
turish, balandlikka chiqish, chuqurliklardan qochish, yong‘in xavfsizligi qoidalariga rioya qilish, 
chekmaslik, uchqun va olov manbalarini yo‘qotish, xavfli zonaga faqat himoya kiyimlarida kirish va 
jabrlanganlarga birinchi tibbiy yordam berish zarur.
Butan, propan va etandan zaharlanganda birinchi tibbiy yordam. “
Tez tibbiy yordam” xizmatini 
chaqirish. Toza havo, tinchlik, isitish, toza kiyim, ko‘z va terilarini suv bilan yuvish.
Butan, propan, etandan himoyalanish vositalari.
IP-5 yoki IP-4 rusumidagi izolyatsiyalovchi 
gazniqoblar va maxsus kiyim. A tipidagi patron o‘rnatilgan RPG rusumli respirator.
Metan- 
gazi ba’zan kon gazi hamda botqoqlik gazi ham deb ataladi. Yerdan chiqadigan gazlarning 
tarkibiga kiradi. Suvda deyarli erimaydi, rangsiz, hidsiz, yonuvchan gaz, alangasi kam yorug‘lik 
beradi. Yonilg‘i. Alanga va uchqundan portlaydi. Kislorod va havo bilan portlash xavfi bo‘lgan 
aralashma hosil qiladi. Metan gazi saqlanayotgan ballon qizdirilganda portlaydi. 
Katta konsentratsiyalarda nafas olganda xavfli. Bosh aylanishi, nafas qisishi, bosh og‘rig‘ini keltirib 
chiqaradi.
Metandan himoya vositalari- IP-4M, IP-5 rusumidagi izolyatsiyalovchi gazniqoblar va maxsus kiyim. 
Gaz chiqishi aniqlanganda odamlarni voqea joyidan uzoqqa chiqarish, shamol esayotgan tomonda 
turish, balandlikka chiqish, chuqurliklardan qochish, yong‘in xavfsizligi qoidalariga rioya qilish, 
chekmaslik, uchqun va olov manbalarini yo‘qotish, xavfli zonaga faqat himoya kiyimlarida kirish va 
jabrlanganlarga birinchi tibbiy yordam berish zarur.
Metandan zaharlanganda birinchi tibbiy yordam. 
Tez tibbiy yordam xizmatini 03 telefoni orqali 
chaqirish. Toza havo, tinchlik, isitish, toza kiyim, ko‘z va terilarini suv bilan yuvish.