Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

1) Деҳқончилик билан боғлиқ қўшиқлар; 
2) Боғдорчилик билан боғлиқ қўшиқлар; 
3) Чорвачилик билан боғлиқ қўшиқлар; 
4) Касб-ҳунар билан боғлиқ қўшиқлар; 
5) Сайил томошалар билан боғлиқ қўшиқлар
; 
Улар моҳияти ва ижро услубига қараб турларга бўлинган. Энг муҳими, бу 
қўшиқлар доимо рақслар билан уйғунликда ижро этилган.
Санъатшунос Л.Авдееванинг фикрича, “Рақс – замонавий ва маконий 
санъатнинг шундай турики, унда бадиий образ инсон гавдасининг ритмик 
ҳолати, тасвирий ва ифодали ҳаракатлари билан яратилади”
80
. Рақс орқали 
бадиий образ яратишни болалар ёшларига, дунёқарашларига мос ҳолда
тушунишади. Улар учун рақс атрибутларининг ҳар бири – янги олам. Зеро, ўзбек 
миллий рақслари бошқа халқлар рақсларидан жуда кўп жиҳатлари ва 
80
Авдеева Л. Ўзбек миллий рақси тарихидан. М.Турғунбоева номидаги “Ўзбекрақс” миллий рақс 
бирлашмаси. Т.2001. Б.-4. 

---

700 
хусусиятлари билан ажралиб туради. Айниқса, либослар, дўппи, рўмол, безак ва
тақинчоқлар ҳам рақс ҳаракатларига мутаносиб бўлиши шарт. 
Қашқадарё, Хоразм, Фарғона, Сурхондарё, Бухоро ҳудудларидаги болалар 
рақсларининг Тошкент шаҳридаги болалар рақслари билан фарқи жуда катта. 
Хоразм вилоятида баъзи болалар рақслари катталарники сингари қайроқ ва занг, 
ҳар хил буюмлар билан бирга ижро этилади. Уларнинг либосларидаги безаклари, 
бош кийимларидаги патлари, зебигардонлари, рақсларидаги элементлари ҳам 
бошқа вилоятлардан фарқ қилади. Шўх-шодон, жадал ҳаракатлар билан, айрим 
ҳолларда ўтириб, яъни оёқларида хаккалаб рақсга тушишади. 
Бухоро рақсларидаги либосларнинг икки ёни очиқ бўлиб, кўпроқ бахмал 
матодан узун қилиб тикилади. Сабаби уларнинг рақсларидаги ҳаракатлар асосан 
орқага эгилиб ўйнашади. Бош кийимининг орқа томонига узун рўмол 
туширилган бўлади.
Сурхондарё вилоятида болалар рақсидаги либослари асосан товар матодан, 
дўпписининг ён тарафига ипакдан тушириб, сочларини майда қилиб ўришади. 
Уларнинг либослари олдиндан узун бўлиб ҳозирги кунга қадар шу урфни сақлаб 
қолганлар. “Кўҳна замин оҳанглари” республика фестивалида нафақат 
ижролари, балки ниҳоятда миллий либослари, тақинчоғу безаклари билан ҳам 
барчани ҳайратга солишди. Очиғи, баъзи вилоятларнинг болалар рақс
кийимлари ўзгарган. Ҳозир кўп кўйлаклар,уларнинг енглари, лозимлари калта 
бўлиб кетган. Аввалги кийимлар узун ва кенг бўлиб, лозимлари тўпиққача бўлиб 
оёқни беркитиб турган. Мустақиллик йилларида миллий маданиятимиз, 
санъатимиз тарихини ўрганиш ва янада ривожлантириш борасида кенг кўламли 
ишлар қилинди. Халқимизнинг қадимги анъаналарини ўзида мужассам этган 

---

701 
миллий фольклор санъатига бўлган эътибор ҳам ўтган йиллар мобайнида 
кучайди.
Болалар фольклор рақслари халқнинг ижтимоий-маиший ва ижтимоий-
психологик хусусиятларига боғлиқ ҳолда асрлар давомида шаклланди. Улар 
инсоннинг туғилганидан тортиб, оилавий ҳаёти ҳамда унинг хўжалик фаолияти, 
дини ва табиий ҳодисаларга дахлдор турли ҳолатларни ўзида акс эттиради. 
Асрлар давомида бошқа миллатлар маданияти элементлари ҳам ўз таъсирини 
ўтказди. Фольклор санъати ижрочилари ўз ижодларида эстетик, ижтимоий ва 
коммуникатив вазифаларни бирлаштирганлар. Чунончи мавзу жиҳатидан хилма-
хил маросимий ва меҳнат қўшиқлари, миллий рақслар, достонлар, айтимлар, 
чолғу куйлари улар ижодининг асосини ташкил этади.
Самарқанд, Хоразм,Бухоро, Термиз шаҳарлари қадим савдо йўлларини 
туташтирувчи маскан сифатида ўзининг бетакрор табиати, гўзал тоғлари, 
тамаддун тарихи, миллий қадриятлари, анъаналари ва урф-одатларининг 
намуналари сақланиб қолганлиги билан ажралиб туради. Мазкур вилоятлар
фольклор-этнографик ансамбллари репертуаридан ўрин олган асарлар қадимий 
этник турмуш билан боғлиқ урф-одатлар, ўзига хос маросим ва удумларнинг 
бадиий ғоявийлигини саҳнавий кўринишлар орқали янада бойитиб бормоқдалар. 
Улар миллий қадриятларни тарғиб қилувчи халқ қўшиқлари, лапарлар, 
айтишувларни баъзан созсиз, баъзан доира, най, ғижжак, рубоб, дутор каби 

---

702 
миллий мусиқа асбоблари ёрдамида ёки чанқовуз, сибизға, қовоқ ноғора, лойкўза 
ноғора, дўмбира каби қадимий мусиқа асбоблари жўрлигида ижро этиш 
жараёнида халқ амалий санъати анъаналарини ҳам намойиш қиладилар.