Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

 
ТОШКЕНТ. 2009 33-bet
 

---

615 
affiksga juda o’xshashib ketadi. Affiksoidlar affikslik funksiyasini bajarish asnosida 
o’zining asoslik funksiyasini ham yoqotmaydi. Misol sifatida quyidagilar keltiriladi:
 
ход 
affiksoidi 
теплоход, воздеход, снегоход
kabi so’zlarda affiks sifatida
; ходить, 
ходьба, хождение, входить 
kabi so’zlarda asos bo’lib kelmoqda. 
56
Bundan tashqari rus tilshunosi A. M. Litovkina affiksoidlarni quyidagicha 
izohlaydi: “Rus tilida shunday morfema borki, ular aos va qo’shimcha o’rtasidagi 
oraliqni egallaydi. Ularni affiksoidlar deb atash qabul qilingan (affix -grek.+oid – 
o’xshash ). Bular yangi so’z yasalishiga xizmat qiladigan asos morfemalardir.
Affiksoidlar affikslar funksiyasini bajaradi, lekin shu bilan birga o’zining 
asoslik xususiyatini yo’qotmaydi: 
pushkinist, pushkinoved; vedat
. Affiksoidlar ikki 
turga bo’linadi
: suffiksoidlar
va 
prefiksoidlar
”
57
Affiksoidlar jahon tilshunosligida yetarli darajada o’rganilgan. Xususan ingliz 
tilshunosligida unga quyidagicha ta’rif beriladi: “Affiksoid – affiks vazifasini 
bajaruvchi doimiy so’z bo’lgan birlik.” Bu birlik, xususan, chex tilshunosligida 
afixoid
, dat tilshunosligida 
affiksoid
, golland tilshunosligida 
affixoide
, fin 
tilshunosligida 
affiksoidi
, fransuz tilshunosligida 
affiksoidi
kabi atamalar bilan 
o’rganiladi.
58
Shuningdek, ba’zi adabiyotlarda bu til birrligi 
semi-word
(yarim so’z) 
shaklida ham uchramoqda.
59
 

Yuqoridagi fikrlar va affiksoidlarga bildirilgan izohlardan shunday xulosaga 
kelish mumkinki, affiksoidlar ham asoslik, ham qo’shimchalik xususiyatiga ega 
bo’lgan til birligidir. Ular ma’lum holatda (asosan so’z yasalishida asosga qo’shilib 
kelgan hollarda) affiks vazifasida kelsa, yana ma’lum bir holatda (bir asosli so’zlarda 
kelgan holatida masalan, 
xona 
yoki 
noma
holatida) asos morfema vazifasida keladi. 
Jahon tilshunosligida 
affiksoid
atamasi atamasi XIX asrgacha ishlatilmagan 
edi. Bu atama rus tilshunosligida N. M. Shanskiy tomonidan qo’llanilgan. U buni asos 
morfemaga nisbatan qo’llagan: “Qaysiki, bir qancha qiyin so’zlar bilan keladigan so’z 
56
http://edu.ru/window/catalog/affiksoid. 
57
Литовкина А.М. Морфемика и словообразование современного русского языка. Иркутск 2011. 13-bet. 
58
http://www.wiktionary.org/affixoid 
59
Istvan Kenesei. Semiwords and affixoids: the territory between word and affix. Research Institute for Linguistics, 
Budapest, & University of Szeged. Hungary 

---

616 
bo’lib, affiks rolini bajaradi yoki uni formalashtiradi, lekin shu bilan birga asos 
morfemaligicha qoladi.”
60
Yuqoridagi ilmiy materiallar asosida shunday xulosaga kelish mumkinki, 
affiksoidlar mustaqil ma’noli so’z va affikslar oralig’ida joylashadigan, o’rni bilan har 
ikkisiga ham daxldor bo’lishi mumkin bo’lgan affiks-so’zlardir. Bunda 
affiksoidlarning qanday shaklda va pozitsiyada kelayotganligini o’sha so’zdagi 
ishtirok o’rni hamda semasiga qarab ajratib olish mumkin. Masalan, xona affiksoidi 
o’rni bilan mustaqil ma’noli so’z bo’lib ham, qo’shimcha sifatida ham kela oladi: 
Somonxonaning eshigi lang ochiq edi; Xonamda bo’laman.
Yuqoridagi misollarda
 
xona
affiksoidining har ikki holatda kelishini ko’rishimiz mumkin. Birinchi gapda
xona
affiksoid vazifasida kelyapti va somon so’zi bilan birlashgan holda yangi so’z ( 
somon yoki o’tlar saqlanadigan joy, obyekt) yasayapti. Ikkinchi gapda esa, mustaqil 
ma’noli so’z sifatida ishtirok etyapti, ya’ni o’zi mustaqil ma’no ifodalay olyapti.
 
Yuqoridagi fikrlarni umumlashtirgan holatda shuni aytish mumkinki, 
affiksoid atamasini keng ma’noda o’rganish, tadqiq qilish uchun yetrali sabablar bor. 
Chunki bu mavzu hanuzgacha tilshunoslikning dolzarb muammolaridan biri sifatida 
qolmoqda. Tilshunos olimlar va tilshunoslar bu mavzu haqida turlicha yondashuvlarni 
bildirmoqdalar va hanuzgacha aniq, konkret teoriya ishlab chiqilmagan. Til esa doyim 
harakatda va rivojlanishda davom etadi. Chunki u ijtimoiy hodisa. Yangilanishda 
davom etadi.