|
132
дан
ортиқ, ГТКС (газ тўлдириш компрессор станцияси) эса
43
дан. Уларнинг ҳаммаси талаблар
асосида қурилган ва жойлашганлиги номаълум.
Фойдаланилган адабиётлар:
1. Ер кадастри асослари. Э.Қ. Қурбонов, О.Р. Бобожонов, Қ.Р. Рахмонов.Ўқув
қўлланма. Тошкент-1999. 75-бет.
2. Ер кадастри. О.Р. Бобожонов, Қ.Р. Рахмонов, А.Ж. Ғофиров. Ўрта махсус, касб ҳунар
коллежлари учун ўқув қўлланма. «Чўлпон» Тошкент-2002. 158-бет.
3. Ер муносабатларини тартибга солишга доир қонун ва меёрий ҳужжатлар тўплами.
Том-II, Тошкент-2000. 310-бет.
510
ФИО автора:
Jo‘rayeva Xurshida Pirmat qizi
2-kurs magistratura urdu-ingliz guruhi talabasi
ФИО научного руководителя:
Xolmirzayev T.X. (f.f.n. dots.)
Название
публикации:
«URDU
VA
O‘ZBEK
TILLARIDA
OTLI
FRAZEOLOGIK BIRLIKLARNING LEKSIK-SEMANTIK JIHATLARI»
Kalit so‘zlar -
frazeologiya, frazeologik qatlam, frazema, frazeologik birlik,
frazeologik birikma, frazeologik butunlik, maqol.
Ключевые слова
- фразеология, фразеологический пласт, фразема,
фразеологическая единица, фразеологическое сочетание, фразеологический
оборот, пословица.
Key words -
phraseology, phraseological layer, phrase, phraseological unit,
phraseological compound, phraseological integrity, proverb.
Annotatsiya
-
mazkur maqolada urdu tilida bir va bir necha komponentli otli
frazeologik birliklar tahlilga tortilgan va ularning o‘zbek tilidagi muqobili aniqlangan.
Аннотация –
в
статье анализируются одно и многокомпонентные
существительные фразеологизмы урду и выделяются их узбекские эквиваленты.
Annotation -
the article analyzes one and multi-component noun phraseological
of Urdu units and
identifies
their Uzbek equivalents.
Tilni lug‘aviy boyligi jihatdan o‘rganish, ularni o‘qitishning zamonaviy
usullarini o‘qitish jarayoniga tatbiq etish bugungi kunda dolzarb ahamiyat kasb
etmoqda.
Tilning frazeologik birliklari tengsiz til hodisasi bo‘lib, ular u yoki bu xalqning
hayot tarzini, turmushini ifodalaydi. Frazeologik birliklar orqali xalqning psixologik,
fiziologik, madaniy-ma’rifiy, lingvokulturologik jihatlarini va mentalitetning ko‘plab
qirralarini o‘rganishimiz mumkin. Chet tilini esa til egalarining o‘ziga xos
xususiyatlarini o‘rganmay bilish turli qiyinchiliklarni yuzaga keltiradi. Frazeologik
birliklarni bilish tarjima jarayonida bir qancha qulayliklarni vujudga keltirsa, ikki
511
xalqning tarixiy mushtarakligini o‘rganish mamlakatlarimiz orasidagi aloqalarni
mustahkamlashda zarradek bo‘lsa-da, o‘z ahamiyatini topadi.
Fraza (yunoncha. phrasis – ifoda, nutq birligi) Birinchidan, nutqning aloqa qilish
birligi sifatidagi eng kichik mustaqil birligi. Bunday birlik odatda gapga teng bo‘ladi
va bunda “fraza” termini “gap” terminiga mos keladi. Ikkinchidan, eng katta fonetik
birlik – fikr tugalligiga ega, alohida ohang yordamida birlashgan va o‘ziga o‘xshash
birliklardan to‘xtam orqali ajratilgan jumla”
42
.
Frazeologiya sohasida akademik V.V.Vinogradovning hissasi katta. Rus
tilshunosligida frazeologiya masalalariga oid eng yirik ilmiy ish sifatida uning
asarlarini ko‘rsatishadi,
43
. V.V.Vinogradov frazeologiya haqida fikr yuritgan
tilshunoslarning yutuq va kamchilik tomonlarini hisobga olib, bu sohani tadqiq qilishda
yangi bir nazariyani ilgari suradi. U o‘z tasnifida frazeologizm tarkibidagi so‘zlar
ma’nolarining o‘zaro aloqasini hamda ibora komponentlarining ma’nolari bilan
iboradan kelib chiquvchi ma’no o‘rtasidagi munosabatni asos qilib ko‘rsatadi.
A.A.Davidova o‘zining “
Некоторые вопросы фразеологии в хинди и урду
”
maqolasida V.V.Vinogradovdek frazeologik birliklarning uch xil turini ajratib
ko‘rsatadi:
1) frazeologik butunlik;
2) frazeologik chatishma;
3) frazeologik qo‘shilma.
Shuningdek,
taniqli
tilshunoslardan
G.A.Zograf
44
ham
frazeologiya
masalalariga oid ilmiy-tadqiqot ishlarida ilmiy hindiy tili frazeologiyasi yuzasidan
ilmiy-nazariy qarashlarini keltirib o‘tganlar.
42
Ҳожиев А. Тилшунослик терминларининг изоҳли луғати. – Т.: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси”, - 2002.
Б-126.
43
Виноградов В.В. Об основных типах фразеологических единиц в языке, M., 1981, 270
44
Зограф Г.А. Хиндустани на рубеже XVII XIX вв., M., 1961.
512
“Hindi muhavre”
45
lug‘atida hindiy tiliga doir turli frazeologik birliklar, turg‘un
birikmalar, idiomalar mavjud bo‘lsa, Bholanath Tivarining “Hindi muhavrakosh”
46
lug‘atida idiomalar tarkibiga hindiy tilidagi ba’zi intensiv fe’llarni, qo‘shma so‘zlarni,
hamda murakkab otlashgan fe’llarni ham uchratish mumkin.
S.H.Kellogg va Abdul Haqlarning qarashlarida frazeologik birliklarning
yasalishiga doir bir muncha mushtarak jihatlar mavjud. Kellogg o‘zining “A Grammar
of Hindi Language” kitobida ot+fe’lli birikmalarning deyarli barchasini fe’l
komponentining tabiati va tarkibiy qismlarining o‘zaro bog‘langanligidan qat’iy nazar
kiritib qo‘yganligi ko‘zga tashlanadi
47
.
Abdul Haq esa “
ودرا دعاوق
”
48
asarida Kelloggning nazariyalariga yaqin ravishda,
otlashgan fe’l birikmalarini frazeologik birliklar qatoriga kiritadi.
Frazeologiya (yun. Phrasis- ifoda, ibora va logiya-ta’limot) tilshunoslikning
frazeologik tarkibini, uning hozirgi holatini va tarixiy taraqqiyotini tekshiruvchi
bo‘limdir.
Frazeologik birlik u yoki bu xalqning o‘ziga xos hayoti, tarixi va madaniyatini
aks ettiradi. Frazeologik birlik deyilganda tilda tayyor holda mavjud bo‘lgan va nutqqa
shundayligicha kirgan, shaklan so‘z birikmasi yoki gapga o‘xshaydigan, mazmuni
ko‘chma ma’noga asoslangan til birliklarini yoki lug‘aviy birliklarini tushunamiz.
Ko‘p tadqiqotchilarning izlanishlaridan ma’lumki, frazeologik birlik
tilshunoslikning o‘ta murakkab ko‘p qirrali obyekti hisoblanadi. Tilning yaxlit lug‘aviy
birligi sifatida uni grammatik, semantik, funktsional, hatto ijtimoiy jihatdan o‘rganish
mumkin.
Quyida “Frazeologiya” atamasiga tilshunos olimlarning turli xil ta’riflariga
e’tibor qaratsak:
Rus olimi V. M. Alpatovning fikricha, “Frazeologiya lingvistik atama sifatida
tilshunoslikning alohida sohasi bo‘lib, frazeologik birliklar deb ataluvchi turg‘un so‘z
45
Dinkar Sharma, Hindi muhavre, Kalkutta, 1938.
46
Tivari Bh. Hindi muhavrakosh, Kixab mahal, Ilahabad.
47
Kellog
S.H. A Grammar of the Hindi language, London, 1875, p. 271-277.
48
۱۱۱ ۔ص
۱٩۴۰ یلہد ،ودرا دعاوق قحلادبع یولوم
513
birikmalarini o‘rganadi”
49
. Shuningdek, muayyan tilga xos mazkur birikmalarning
yig‘indisini anglatadi.
V.N.Teliya “Frazeologiya atamasi lingvistikaning, frazeologik birikmalarning
grammatik tuzilishi va ma’nosidan qat’iy nazar ularning barcha xususiyatlarini
o‘rganuvchi bo‘limdir”
50
deb yozadi.
N.M.Shanskiy frazeologizmga quyidagicha ta’rif beradi: “Frazeologizmlar
turg‘un so‘z birikmalari kabi tilning tayyor so‘z birikmasi bo‘lib, ma’no jihatdan yaxlit
mazmunga ega. Ular tarjibidagi so‘zlar va komponentlarning joylashishi
o‘zgarmaydi”
51
.
O.S.Axmanovaning fikricha, “Frazeologizmning erkin so‘z birikmasidan farqi
uning bir butun ma’no berishidir”
52
.
E.A.Umarov ko‘pgina tilshunoslarning ishlari bilan tanishib chiqib,
“komponentlarining leksik ma’nolaridan kelib chiqmaydigan so‘z birikmalarini
frazeologizm deb ataydi. Bunda komponentlarning bari yaxlit holda bir butun ma’noni
beradi”
53
.
Frazeologik birlik ikki va undan ortiq so‘zdan tashkil topgan, ma’noviy jihatdan
o‘zaro bog‘liq so‘z birikmasi yoki gapga teng keladigan, yaxlitligacha ko‘chma
ma’noda qo‘llaniladigan va bo‘linmaydigan turg‘un birikma bo‘lsa, maqol esa qisqa
va lo‘nda, obrazli, grammatik va mantiqiy tugal ma’noli, hikmatli, chuqur muzmunli,
ritmik shaklga ega bo‘lgan, asrlar mobaynida xalq orasida sayqallanib, ixcham va
sodda poetik shaklga kelgan xalq og‘zaki ijodi janridir.
Quyida biz urdu va o‘zbek tillaridagi otli frazeologik birliklarning leksik-
semantik xususiyatlarini ko‘rib chiqsak:
1.
گنر و بآ
– so‘zma-so‘z:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
