Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

13.3. Qurilishda ishlatiladigan xavozalar va ulardan foydalanishda mehnat 
xavfsizligi 
 
Qurilish  tajribasidan  ma’lumki  eng  tarqalgan  xavozalarga  metal  quvurdan 
tayyorlangan panjarasimon xavozadir. 
Bu  xavozaning  tuzilishi  juda  oddiy  va  ishlatishga  qulay,  bir  joydan  ikkinchi 
joyga tez va oson kuchirish imkonini beradi. 
Xavozalarni  ustunlari  ikki  qatorda  binoni  devori  buylab  xar  2  m  masofada 
maxsus tayyorlangan poydevor ustiga mustahkam urnatiladi. 
Ustunlar  eniga  1600  mm.  bo’yiga  esa  2000  mm  uzunlikdagi  shakllar  bilan 
boltsiz bog’lanadi.  
Ularning ustidan qalinligi 50 mm taxta shitlar yotqiziladi. 

---

 
332 
 
Xavozalarning  ustuvorligi  va  ularni  bino  devoriga  yoki  yuk  ko’taruvchi 
qurilmalariga  maxsus  tiqin    KB-3  yoki  ankerlar  yordamida  mahkamlash  orqali 
ta’minlanadi.  Ankerlarni  soni  balandligi  bo’yicha  har  2  qavatda  1tadan  xisoblab 
bino  xavozasining  50  m
2
  yuzasining    o’rtasiga  yana  bitta  ankerli  bog’lagich 
o’rnatiladi.  Bundan  tashqari  xavozalarni  tashqaridan  o’rnatiladigan  gorizontal  va 
vertikal 
shaklida 
tebranishga 
qarshi 
ishlaydigan 
bog’lovchilar 
orqali 
mustahkamligi ta’minlanadi. Kuruvchi ustalarni xavozaga chiqib tushishlari uchun 
har  30-40  m  oraliqda  bir  -marshli  zinalar  qo’yiladi.  Zinalar  xavozaning    tashqi 
sirtiga 2x2m o’lchamda chiqqan holda o’rnatiladi.  
Odamlar  xavozadan  tushib  ketmasligi  uchun  har  qavatning  tashqi  ustunlar 
orasiga 1,2m balandlikda to’siq panjara o’rnatiladi. Zina atrofini esa bo’yi barobar 
panjara  yoki  sim  tur  bilan  o’raladi.  Ba’zan  ko’p  qavatli  sanoat  korxonalarini 
devorlarini pardozlashda simarqonlarda o’rnatilgan osma xavozalarni qo’llanilishi 
yaxshi samara beradi.  
Qurilishda  quruvchilarning  erdan  1,5  metr  va  undan  balandroqda  joylashgan 
ish  joylariga  chiqishlari  va  qurilishga  bog’liq  ishlarni  bajarishlari  uchun  oyoqlari 
ostiga  maxsus  moslamalar  ixtiro  etilgan.  Ularni  odatda  xavozalar  deb  yuritiladi. 
Dastlab  xavozalar  yogoch  gulalaridan  yoki  taxtalardan  panjarasimon  ko’p  qavatli 
qilib  bino  va  inshootlar  atrofini  o’ragan  xolda  qurilgan.  Keyinchalik  qurilish 
sanoati  rivojlangan  sari  xavozalarga  ehtiyoj  oshib,  ular  xam  takomillashib  bordi. 
Hozirgi  hayotda  umumqurilish  ishlarida  jamoa  muxofaza  vositasi  sifatida 
konstruktiv echimi turlariga bo’lgan har xil xavozalar keng qo’llaniladi.  
Xavozaning vazifalariga qarab quyidagi guruxlarga bo’linadi: 
-Konstruktiv  tuzilishi  bo’yicha  panjarasimon,  minora  shaklida,  kajova  va 
maydoncha shaklida; 
-O’rnatilishi  bo’yicha  –  mustaqil  poydevorga  o’rnatilgan  tirkab  qo’yiladigan, 
osib qo’yiladigan va suriladigan; 
-Ish  uslubi  bo’yicha  –  qo’zgalmas,  o’zgaruvchan,  ya’ni  mexanik  yoki  yarim 
avtomatik boshqariladigan; 

---

 
333 
 
-Yuk  ko’tarish  imkoniyati  bo’yicha  yengil,  o’rtacha  va  og’ir  toifalarga 
bo’linadi.