Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

                                    
Kanat o’ramlarining kadam uzunligi bo’yicha uzilgan simlarini ruxsat etilgan 
miqdori 
   13.1-jadval          
       Kanat turi 
    Simlar soni 
Ruxsat 
etilgan 
uzilishlar soni 
Organiq  uzakli  bir  tomonlama 
uralgan kanatlar 
 
 
Organiq    uzakli  chalkashtirib 
o’ralgan kanatlar 
       6x19=114 
       6x37=222 
       6x61=366 
 
       6x19=114 
       6x37=222 
       6x61=366 
          4                      
          8 
          12 
 
          10 
          19  
          32 
  
     Dinamik  sinovda  yuk  ko’tarish  mexanizmlari  va      tormozlar,  ajratgichlar 
xamda  xarakatni  chegaralovchi  moslamalar  tekshiriladi.  Sinov  nominal  yuk 
ko’tarish  qobiliyatirdan 10%  ortik bo’lgan  yukda,  yukni 300  mm  balandlikka  bir 
necha  marta    kutarib-tushirib    utkaziladi,  YUkni  ko’tarish-tushirish  vaktida 
tormozlanganda,   yuk uz  joyida  tuxtashi zarur.  Agar  yuk  tormozlashdan  keyin  oz 
miqdorda  bo’sada  o’z  xolicha  tusha  boshlasa,  yuk  ko’tarish  mexanizmi 
foydalanishga  yaroqsiz hisoblanadi. 
   Barcha  sinov  va  tekshirish  natijalari  akt  bilan      xujjatlashtirilib,  mexanizm 
pasportiga yoziladi. Bundan tashqari ayrim tamirlash yoki texnik xizmat ko’rsatish 
ishlarida  gidravlik  va  mexanik  yuk  ko’targichlar  –  “domkrat”lardan  xam  keng 
foydalaniladi.  Ular  har  yili  bir    marta  statik      sinovdan    o’tkazilishi    zarur.  Sinov 

---

 
329 
 
nominal yukdan  10% ortiq bo’lgan  yukda 10 minut davomida  o’tkaziladi. Bunda  
gidravlik yuk ko’targichlarda  bosim kamayishi 5% ortiq  bo’lmasligi zarur.  
Avtokranlardan  foydalanilganda  kran  xartumi  (“strela”)    bilan  elektr  liniyasi  
orasidagi  masofaga  katta    etibor  berish  talab  etiladi.  Bu  masofa  kuchlanish  1kV 
gacha  bo’lgan  liniyalarda  –  1,  5  m,  20  kV  gacha  bo’lgan  liniyalarda  –2m  va    35 
110 kV bo’lgan kuchlanishlarda –4m bo’lishi talab etiladi. 
Har  bir  qurilish  ob’ektiga  ko‘plab  qurilish  materiallari  va  jihozlari  keltiriladi. 
Qurilish  qiymatini  va  mehnat  xarajatlarini  tahlil  qilinganda,  ba’zan  transport 
hamda ortish tushirishdagi mehnat hajmi va qiymati qurilishnnng umumiy mehnat 
hajmi va qiymatining 40—50% ini tashkil etadi. Shuning uchun tashish va u bilan 
bog‘liq  bo‘lgan  ortish-tushirish  ishlarini  ratsional  tashkil  etish  qurilish  ishlarini 
tezlatishda va uni arzonlashtirishda muhim ahamiyatga ega. 
Qurilishda  foydalaniladigan  transport  tashqi  va  ichki  transportga  bo‘linadi. 
Tashqi  transport  bilan  qurilish  maydonchasidan  ancha  uzoqda  joylashgan  ishlab 
chiqarish  korxonalaridan  material  va  buyumlar  tashib  keltiriladi.  Ichki  transport 
bilan  qurilish  maydonchasidagi  ichki  yuklar,  ya’ni  qurilish  qurilmalari  va 
omborlaridagi  buyumlar  qurilayotgan  binoga  etkazib  berib  turiladi.  Tashish 
transportining  turi  tashish  yo‘lining  masofasiga,  yuk  xarakteriga,  qurilish 
muddatiga bog‘liq bo‘ladi. Bazalardan yuklarni tashishda asosan ikki xil: relьsli va 
relьssiz transport turlaridan foydalaniladi. 
Hozirgi  zamon  qurilishida,  asosan,  avtomobilь  transportidan  keng 
foydalaniladi,  chunki  bu  xil  transport  qurilish  ob’ektiga  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  bora 
oladi  va  ortiqcha  ortish-tushirish  ishlari  sarflanmaydi.  Bundan  tashqari,  bu 
transport  turining  tezligi  katta  va  turli  xil  yo‘llardan  yura  oladi.  Hozir 
ishlatilayotgan  avtomobillar  —  bortli,  samosval,  sementovoz,  panelovoz, 
trubovozlardan  iborat  bo‘lib  1,5  tda  n  40  tgacha  yuk  ko‘tara  oladi.  Qurilishda 
ishlatiladigan avtomobillarning yuk tashish  masofasi 1,5 km dan kam bo‘lmasligi 
kerak.  1,5  kmdan  kam  masofalarda  va  yo‘lsiz  erlarda  yuk  traktorlar  va  turli  xil 
pritseplar yordamida tashiladi. 

---

 
330 
 
Yuklarni  temir  yo‘l  transporti  orqali  tashishda  keng  izli  va  tor  izli  temir 
yo‘llardan foydalaniladi. Buning uchun turli konstruksiyali platformalar ishlatiladi. 
Tor izli temir yo‘llarida ko‘proq motovozlar va elektrovozlar qo‘llaniladi. Tuproq, 
qum, tosh, shag‘al va shu kabi materiallarni yuklashda bir kovshli 
ekskavatorlar  hamda  kovshlari  katta  sig‘imli  qo‘zg‘aluvchan  yuklagichlar  keng 
ishlatiladi.  Bu  materiallarni  temir  yo‘l  platformalaridan  tushirishda  osma  jihozli 
traktorlardan foydalaniladi. 
Qurilishlarda  ortish-tushirish  vositalarining  turi,  har  biri  aniq  holda 
qurilishning  mexanik  imkoniyatlarini  hisobga  olgan  holda  iqtisodiy  jihatdan 
maqsadga  muvofiqligini  e’tiborga  olgan  holda  tanlanadi.  Qurilishda  ortish-
tushirish ishlarini mexanizatsiyalashtirish ishchilar sonining kamayishiga, transport 
vositalarining  bekor  turish  vaqtini  kamaytirishga  va  tashish  qiymatini 
kamaytirishga olib keladi.