Mehnatga haq to‘lashning ishbay shaklida ish haqi haqikatda bajarilgan ishg amaldagi narxlar asosida ish birligi uchun hisoblanadi.
Oddiy ishbay shaklida ishlab chiqarilgan mahsulot sonini ishbay narxig ko‘paytirish yuli bilan ish haqi miqdori aniqlanadi
Ishbay-mukofot shaklida bevosita ishbay narxlar bo‘yicha ish haqidan tashkari ma’lum ishlab chiqarish yutukdariga erishilganligi uchun haq oladi. Masalan, ish sifatining yaxshiligi, moddiy boyliklar tejalgani va xrkazolar.
Ishbay-progressivshaklida ishchilar mehnatiga belgilangan boshlangich me’yor doirasida bevosita ishbay narxlar bo‘yicha, bu me’yordan ortiqchasiga esa oshirilgan narx bo‘yicha xaq tulanadi. Ishbay narxlar oshishi xar bir holda maxsus shkala bo‘yicha aiiklanadi.
Bilvosita ishbayshakli ishbay narxlari bo‘yicha belgilanib, xizmat ko‘rsatayotgan uchastkadagi o‘rtacha ish me’yorining bajarilish foiziga ko‘paytirilishi mumkin.
Akkord shakli butun ish hajmi uchun ish haqi miqdorini belgilaydi hamda akkord topshiriqlarni bajarish muddatlarini qisqartirganlik uchun mukofotlashni o‘z ichiga oladi. Bunda ishlarning umumiy qiymati vaqt me’yorlari va narx asosida aniqlanadi. Ishbay akkord shakli asosan mavsumiy ishlarni hamda ayrim buyurtmalarni bajarishda ($llaniladi. Ish haqining vaqtbay shaklida xodimning malakasiga va ishlagan vaqtiga Mrab xaq tulanadi.
Oddiy vatstbayshaklida xodimlar ishlagan vaqtiga karab belgilangan maosh asosida mkolishadi.
Vaqtbay-mukofotshaklida tarif stavkalari bo‘yicha ish haqddan tanshchari muayyan *m»kdor va sifat ko‘rsatkichlariga erishganlik uchun qo‘shimcha ravishda mukofot tulanadi.
Korxona va tashkilotlarda xodimlarga ish haqidan taishchari turli xil pul to‘lovlari ragbatlantirish to‘lovlari ham beriladi. Ularga quyidagilar kiradi: yillik ish yakunlari bo‘yicha ragbatlantirish;
muhim ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarganlik uchun ragbatlantirish; ; korxonalarning uqishga yuborilgan talabalarga beradigan stipendiyalari; ; davolanish uchun beriladigan yullanmalar qiymati; mehnat jamoasi a’zolariga aktsiyalar uchun to‘lanadigan dividendlar va boshqalar.
3. Mehnat va ish haqini dastlabki hujjatlarda rasmiylashtirish, uni umumlashtirish
Korxona va tashkilotlarda mehnat haqi hisobini to‘g‘ri tashkil qilish uchun, eng avalo, shaxsiy tarkib hisobini to‘g‘ri yuritish lozim. Xodimlarni ishga qabul qilish, Min bo‘shatish, boshqa ishga o‘tkazish, ularga ta’til berilgani, tunda, ish vaqtidan Ykyrn vaqtda, bayram kunlarida ishlaganligi haqida ishonchli ma’lumot bo‘lgandagina xodimlari bilan o‘z vaqtida hisob-kitob qilishi mumkin. Ana shu maksadda kadrlar bo‘limi shaxsiy tarkib hisobini hamda boshqa xizmatlar bilan birgalikda foydalanish hisobini olib boradi.
Shaxsiy tarkibni hisobga olish uchun quyidagi xujjatlardan foydalaniladi:
Ishga qabul qilish haqida buyruq.
Shaxsiy varaqa.
Boshqa ishga o‘tkazish haqida buyruk
Ta’til berish haqida kaydnoma
Mehnat shartnomasini bekor qilish haqida buyruq
Ish vaqtini hisobga olish uchun T-12 shaklidagi maxsus tabeldan foydalaniladi.
Bulim, brigada, tsex xodimlarining nomma-nom ruyxati bulib, undan ish vaqtini * omish uchun foydalaniladi. Xar bir xodimga tabel rakami biriktiriladi va u ish haqi bo‘yicha ramiylashtiriladigan barcha xujjatlarda ko‘rsatilib boradi. Ish boshlanishidan avval o‘tgan oydagi tabeldan xodimning ism-sharifi kuchirib ishga chiqish, ish vaqtini sarflashi shartli belgilar yordamida hisobga olib Masalan, mehnat ta’tilidagilar «T», kasallik varakasi bo‘yicha ishga r «K» xarfi va xokazolar bilan belgilanadi.
ish vaqtidan foydalanish hisobi tabelda ikki xil usulda amalga ,m, Virinchi usulda barcha ishga chiqkan, kechiqkan va ishga chiqmagan xodimlar ruyxat kilib boriladi. Ikkinchi usulda esa tabelda faqat kechikkanlar, ishga chiqmaganlar ya’ni ma’lum me’yordan chetga chiqdan xodimlar ruyxat kilib boriladi.
Har bir xodimning ishlagan vaqti tabelda hisobot oyining birinchi yarmiga va yil oxiriga, ya’ni ikki marta hisob,lab chiqiladi. Tabel tsex boshligi tomonidan imzolanadi buxgalteriyaga ish haqi hisoblashish uchun topshiriladi.
Mehnatga haq to‘lashning ishbay shaklida ish haqi hisoblashish uchun tabeli ma’lumotlari etarli emas. Buning uchun quyidagi birlamchi xujjatlardan foydalaniladi:
