Mehnat va ijtimoiy munosabatlar akademiyasi yurusprudensiya fakulteti

---

MEHNAT VA IJTIMOIY MUNOSABATLAR 
AKADEMIYASI YURUSPRUDENSIYA FAKULTETI
❖
Etika va nutq madaniyati

---

R E J A :

---

•
Nutq madaniyati nima, uni 
yetarli darajada egallash 
uchun qanday vazifalarni 
amalga oshirish lozim va 
bunda adabiy til 
me’yorlarining o‘rni qanday 
bo‘ladi?
•
Nutq madaniyati qanday 
ifodalaniladi?
✓
Bu savolga javoblarni, avvalo taniqli tilshunos 
olimlarning asarlaridan topamiz

---

S.I.OJEGOV SHUNDAY
DEGAN EDI
:
•
«Yuqori nutq madaniyati nima? Yuqori nutq
madaniyati - bu o‘z fikrlarini til vositalari bilan
to‘g‘ri, aniq va ta’sirchan qilib bera olishdir. To‘g‘ri
nutq deb esa hozirgi adabiy til me’yorlarga rioya
qilib tuzilgan nutqqa aytiladi. Ammo yuqori nutq
madaniyati faqatgina me’yorga rioya qilishidan
iborat emas. U yana fikrni ifodalashning aniq
vositasini topishdangina iborat bo‘lib qolmasdan, 
birmuncha ta’sirchan va maqsadga muvofiq
vositalarni topish uquvini ham o‘z ichiga oladi»

---

•
«Nutq madaniyati» tushunchasi bir
tomondan nutqning adabiy til
me’yorlariga mos kelish darajasini
bildirsa, ikkinchi tomondan tilshunoslik
fanining madaniyat quroli bo‘lgan adabiy
tilni mukammallashtirish maqsadida
me’yorlashtirish muammolari bilan
shug‘ullanuvchi sohadir».

---

•
Ma’lum bo‘ladiki, nutq madaniyati, 
agar masalaga til nuqtai nazardan
qaraladigan bo‘lsa, bu dastlab nutqning
grammatik to‘g‘riligi demakdir. 
Ikkinchidan esa, u uslubiy jihatdan
ham to‘g‘ri bo‘lishi kerak, ya’ni yaxshi
nutqda noaniqlikka, ikki ma’nolilikka, 
uzundan uzoqlikka yo‘l qo‘yilmasligi, 
qisqalik, aniqlik va soddalik uning
o‘lchovi bo‘lishi lozim. Keng ma’noda
esa nutq madaniyati nutqiy
ta’sirchanlikni, ijodiy yorqinlikni, 
o‘tkirlik va obrazlilikni ifoda etadi.

---

KELTIRILGAN IKKI OMIL ASOSIDA NUTQ MADANIYATI
HODISASI HAM, BIZNINGCHA, IKKI XIL TALQIN QILINISHI
VA NOMLANISHI LOZIM BO‘LADI.

---

•
Tilshunoslikda nutq madaniyati tushunchasini til madaniyati
va so‘zlash madaniyati tushunchasiga ajratish izchillikka ega
emas. Umuman, bu ikki tushuncha, asosan, birga yoki
qorishtirilgan holda nutq madaniyati yoki til madaniyati
termini bilan yuritilmoqda. Demak, bu holda til madaniyati
termini nutq madaniyati terminiga ekvivalent bo‘lib
kelmoqda. Shu sababli ham, biz nutq madaniyati nomi bilan
umumiy tarzda yuritilayotgan tushuncha (hodisa)dagi ikki
holatni til madaniyati va nutq, ya’ni so‘zlash madaniyatini
farqlash tarafdorimiz.

---

➢
Til madaniyati tushunchasi nutq madaniyati
sohasida til sistemasining o‘zini, masalan, 
o‘zbek adabiy tilining vosita va
imkoniyatlarini, «madaniylashtirishni» ko‘zda
tutadi. Demak, til madaniyati termini bilan
ataluvchi tushuncha til sistemasining
madaniylik darajasini, ya’ni uning qanchalik
ishlanganligi, normalanganligini ko‘rsatadi»

---

E’TIBORINGIZ
UCHUN
RAHMAT