Mehnat ta’limi fanidan

Dars turi: nazariy.
Darsda qo`llaniladigan o`qitish metodlari: “taqdimot”, “bahs-munozara”, “savol-javob”, “Klaster”, “Zinama-zina”.
Fanlararo bog`lanish: tasviriy san`at, chizmachilik, matematika, fizika, iqtisodiy bilim asoslari va b.
Dars jihozi: tarqatma materiallar, kompyuter, proektor, slaydlar, xalq xunarmandchiligiga oid ko`rgazmali qurollar, asbob-uskunalar.

Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism.
   
2. 
   O`tilgan mavzuni so`rash. Sinfdagi va o`sha paytdagi mavjud sharoitga qarab, oldingi sinflarda o`tilgan ayrim mavzular yuzasidan savol-javob o`tkaziladi. Masalan, odatda birinchi dars mustaqillikka bag`ishlanadi. Shu sababli quyidagi savollardan foydalanish mumkin:
   

1. 
   Aziz o`quvchilar, nima uchun mustaqillik eng ulug` ne`mat hisoblanadi?
   
2. 
   Mustaqillik yillarida mamlakatimiz qanday yutuqlarga erishdi?
   
3. 
   Mustaqillik yillarida mamlakatimizda qanday ishlab chiqarish korxonalari ochildi?
   
4. 
   Yangi o`quv yilida qanday yutuqlarga erishishni oldingizga maqsad qilib qo`ygansiz?
   

3. Yangi mavzu bayoni.

Reja:

1. 
   Xalq hunarmandchiligi haqida qisqacha ma`lumot.
   
2. 
   O`zbek xalq hunarmandchiligini rivojlantirgan hunarmand ustalar va ularning ish usullari haqida.
   
3. 
   Bozor munosabatlari sharoitida “Hunarmand” uyushmasining faoliyati va istiqbollari.
   
4. 
   Hunarmandlarning bozor munosabatlari asosidagi faoliyatlaridan lavhalar.
   

1. 
   Xalq hunarmandchiligi haqida qisqacha ma`lumot. Xalq hunarmandchiligi har bir xalqning, jumladan, o`zbek halqining paydo bo`lishi, shakllanishi, tarixiy rivojlanishi, milliy qadriyatlarini ifodalaydigan soha bo`lib hizmat qila oladigan ma`naviy, moddiy, madaniy merosi hisoblanadi. Shuning uchun yoshlarga, maktab o`quvchilariga xalq hunarmandchiligiga oid ishlarni o`rgatish ularni ma`naviy tomondan tarbiyalashda, o`z halqining hunarmandchiligi, urf- odatlari, asriy milliy qadriyatlari bilan tanishtirish va kasb-hunarga yo`naltirishda katta ahamiyatga egadir. Xalq hunarmandchiligi naqqoshlik, ganchkorlik, zargarlik yog`och o`ymakorligi, metall o`ymakorligi, kashtachilik, ko`nchilik, pazandachilik, yog`ochlarni kuydirib ishlash, kulolchilik, kosibchilik, mahsido`zlik, sangtaroshlik, temirchilik, pichoqchilik, anjomsozlik, qulfsozlik, misgarlik, ignasozlik kabi 150 dan ziyod sohaga ega bo`lib, o`zida mehnat va kasb ta`limining ko`pgina xususiyatlari – amaliyligi, ijodiyligi, milliyligi,mahalliy xomashyolarni topish va tamirlash qulayligi, o`g`il va qiz bolalar mehnatining o`ziga xosligi, shahar va qishloq maktabini uyg`unlashtira olishi, asosiy hollarda murakkab qurilmalar, uskunalar, asboblar va stanoklar talab qilmasligi, mashg`ulotlarni tashkil etishning soddaligi bilan ajralib turadi. Natijada bu sohani yetarlicha o`rgangan, ma`lum kasblarni egallagan yoshlarning ishsiz qolmasliklari, mehnat bozorining raqobatbardoshligi bilan alohida e`tiborga molikdir. Xalq hunarmandchiligi san`ati milliy qadriyatlarni va an`analarini izchil o`rganish, rivojlantirish hamda takomillashtirgan holda boyitib borish malaka va ko`nikmalariga asoslanadi. Darhaqiqat, “Ta`lim to`g`risida”gi qonunda “Umumiy ta`lim uzluksiz ta`lim tizimida asosiy bo`g`in bo`lib, ta`lim oluvchilarni ilmiy bilim, mehnat va boshlang`ich kasb-kor ko`nikmalarini, ishbilarmonlik asoslarini egallashlari, shuningdek, ijodiy qobiliyatlarini va ma`naviy fazilatlarini rivojlantirishni ta`minlaydi,” – deb ta`kidlagan. Xalq hunarmandchiligi yoshlarning tafakkuri, tasavvuri, estetik didi, epchilligi kabi sifatlarini shakllantirishga yordam beradi. Zero, bu sifat va fazilatlar yosh avlodni har tomonlama rivojlantirishga samarali ta`sir ko`rsatadi. Shularni hisobga olgan holda keyingi yillarda mamlakatimizda xalq amaliy san`atining bir necha o`nlab turlari rivojlantirilmoqda. Qadimiy yodgorliklarni saqlash, ularni qayta tiklash, ta`mirlash ishlariga keng yo`l ochib berilmoqda. Jumladan, Samarqand, Buxoro, Xiva, Qo`qon
   

va Toshkentdagi obidalar qayta tiklanmoqda, ularni tiklashga xalq ustalari jalb etilib, ustalar o`z shogirdlari bilan birgalikda obidalarga sayqal berishmoqda.
Naqqoshlik san`ati ancha rivojlantirilib, turli xil zamonaviy binolarga , zeb berish ishlarida keng qo`llanilmoqda, Naqqoshlik namunalarini, ayniqsa, choyxona, oshxona, hammom va madaniyat saroylarida ko`rish mumkin. Bunday yangi binolarni ko`rib ko`zimiz quvonchga, dilimiz zavq-shavqga to`ladi.
Ganch o`yish va gul solish hunari o`zbek xalq san`atida katta o`rin tutadi. Issiq kunlarda oppoq sathli ganchli devor xonani sovuq tutadi, biroq bezagini ko`zdan kechirsangiz, o`sha oppoq va nafis bezaklar qalbingizni isitadi. Xalq ustalari, ganch tili bilan inson his-tuyg`ularining butun ehtirosini ifodalash mumkin, deb hisoblaydilar. Darhaqiqat, xonadagi ganch o`ymakorligi, jihoz yoki naqsh uyni jonlantirib yuboradi.
O`zbekiston xalq amaliy san`atining juda keng tarqalgan tirlaridan biri kulolchilikdir. Milliy tovoq, bejirim kosalar, piyola, nafis ko`za va vazalarga bugungi kunda ham talab katta, ayniqsa ular sayyohlar nazarini o`ziga jalb qilmoqda. Kandakorlik san`ati metallarga badiiy ishlov berishning qiziqarli, o`ziga hos tarmog`i hisoblanadi. Misdan ishlangan buyumlar turmushda san`at namunalari
sifatida keng foydalanilmoqda.
O`zbekistonda Mustaqillik e`lon qilinishi bilanoq odamlarga munosib turmush va mehnat qilish sharoitlarini yaratishga, xalq farovonligini oshirishga, ijtimoiy adolat tamoyillarini qaror toptirishga, o`sib kelayotgan yosh avlodni insonparvarlik ruhida tarbiyalashga katta e`tibor qaratildi. Hozirgi sharoitda yoshlarning mehnat va kasb tayyorgarligi muhim ijtimoiy vazifa bo`lib, bu soha nazariyotchilari va amaliyotchilari, pedagog olimlar, o`qituvchi, tarbiyachi, murabbiy va ustalar yoshlarga xalq hunarmandchiligining turli qirralarini o`rgatishi, ularni shu yo`nalishdagi kasblarni egallashga tayyorlashi hunarmandchiligimizni rivojlantirishga, taraqqiy ettirishga va shu orqali jahon madaniyati xazinasiga munosib hissa bo`lib qo`shishga olib keladi.
Milliy urf-odatlar, an`analar xalqlarningyashash sharoiti milliy xususiyatlarni o`zida jamlab, ming yillar davomida hayot deb atalmish murakkab sinovlardan o`tib, xalqning o`ziga xos tuzugi – qonuni darajasiga ko`tarilgan. Mustaqillik sharofati bilan bugunga kelib ajdodlarimizdan qolgan bebaho merosni o`rganish, amaliyotga tadbiq etishga shart - sharoit yaratildi. Hozirgi davrda ta`lim-tarbiya ishini takomillashtirish, milliylashtish, jahon andozalariga mos keladigan pog`onaga ko`tarishda boy milliy-madaniy merosimizga, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga, yangi davrning yangi talablariga alohida ahamiyat berish kerak. Bu esa eng avvalo: zamonaviy ta`lim –tarbiya shakllari, vositalari va usullaridan keng ko`lamda foydalana oluvchi yuqori malakali o`qituvchilar tayyorlashni taqozo etadi. Ta`kidlash kerakki, ta`lim-tarbiyani bir-biridan ajratish mumkin emas. Ta`lim- tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishni ma`lum kasb-hunarga yo`naltirilganligi, tabiiyki, o`quvchilarda mehnatga muhabbat hissi o`z-o`zidan tarkib topgan bo`lmaydi. U oilada ota-onaning yoki boshqa katta yoshdagi kishilarning shaxsiy namuna ko`rsatishi, keyinchalik ta`lim-tarbiya maskanlarida o`tkaziladigan mehnat ta`limiga oid mashg`ulotlarda insoniyat jamiyati to`plagan mehnatsevarlik an`analarini o`rganish orqali tarkib topadi. Bir so`z bilan aytganda mehnat ta`limining asosiy maqsadi – o`quvchilarning hayotdan olgan bilimi va tajribalarini aniq ishlab
chiqarish mazmuniga ega masalalarning yechimini topish yo`li bilan boshlang`ich kasb-hunar sirlarini tarkib toptirishga qaratishdan iborat.
Umumta`lim maktablarida tashkil etiladigan mehnat ta`limi mashg`ulotlarini qiziqarli, samarali va to`la qonli olib boorish uchun o`qituvchida aqliy, ma`naviy, uslubiy, umummehnat, maxsus kasbiy, hisoblash, o`lchash-tekshirish, chizish va tuzishga doir hamda turli xil moslamalar, texnologik jarayonlarni boshqara olish, bevosita mehnat ob`ektlari, predmetlari va qurollari bilan munosabatda bo`lish kabi xislatlar tarkib topgan bo`lishi kerak.
Xalq hunarmandchiligi moddiy madaniyatimizning eng qadimiy va muhim turlaridan hisoblanadi va tasviriy hamda amaliy san`atning ko`pdan-ko`p sohalari bilan uyg`unlashib ketadi. Ammo tasviriy va amaliy san`at, buyumlarga badiiy ishlov berish jarayoni hamda xalq hunarmandchiligining o`ziga xosligi, yo`llari, xususiyatlari bir-biridan farqlanadi. Shuning uchun moddiy ma`naviyatning, madaniyatning ushbu sohalariga oid mavjud ta`riflarini keltirib, taqqoslab o`tish o`rinlidir.