Mehnat resruslarining shakllanishi va ulradan foydalanish muammolari

21-mavzu. Xalqaro mehnat tashkilotining faoliyatini tashkil etilishi
The Xalqaro mehnat tashkiloti (XMT) a Birlashgan Millatlar vakolati ijtimoiy va iqtisodiy adolatni o'rnatish orqali rivojlantirish xalqaro mehnat standartlari.[1] Ostida 1919 yil oktyabr oyida tashkil etilgan Millatlar Ligasi, bu birinchi va eng qadimgi BMTning ixtisoslashgan agentligi. XMT mavjud 187 davlat: 193tadan 186tasi BMTga a'zo davlatlar ortiqcha Kuk orollari. Uning bosh qarorgohi Jeneva, Shveytsariya, dunyo bo'ylab 40 ga yaqin vakolatxonalari bilan 150 dan ortiq mamlakatlardan kelgan 2700 ga yaqin xodimlarni ish bilan ta'minlaydi, shulardan 900 tasi texnik hamkorlik dasturlari va loyihalarida ishlaydi.XMTning xalqaro mehnat standartlari keng miqyosda erkinlik, tenglik, xavfsizlik va qadr-qimmat sharoitida butun dunyo bo'ylab qulay, samarali va barqaror ishlashni ta'minlashga qaratilgan.[2][3] Ular bayon etilgan 189 ta konvensiya va shartnomalar, ulardan sakkiztasi 1998 yilga ko'ra asosiy deb tasniflanadi Asosiy printsiplar va huquqlar to'g'risidagi deklaratsiya; ular birgalikda uyushish erkinligini va huquqning samarali tan olinishini himoya qiladi jamoaviy bitim, majburiy yoki majburiy mehnatni yo'q qilish, bekor qilish Bolalar mehnati va yo'q qilish kamsitish ish va kasbga nisbatan. XMT keyinchalik katta hissa qo'shadi xalqaro mehnat qonunchiligi.
BMT tizimida tashkilot noyob uch tomonlama tuzilishga ega: barcha standartlar, siyosat va dasturlar hukumat vakillari, ish beruvchilar va ishchilar tomonidan muhokama qilinishi va tasdiqlanishini talab qiladi. Ushbu asos XMTning uchta asosiy organida saqlanadi: Xalqaro mehnat standartlarini shakllantirish uchun har yili yig'iladigan Xalqaro mehnat konferentsiyasi; ijro etuvchi kengash vazifasini bajaradigan va agentlik siyosati va byudjetini hal qiladigan Etakchi kengash; Xalqaro mehnat byurosi, tashkilotni boshqaradigan va faoliyatni amalga oshiradigan doimiy kotibiyat. Kotibiyatni hozirda Bosh direktor boshqaradi Gay Rayder 2012 yilda Etakchi kengash tomonidan saylangan Buyuk Britaniyaning.
1969 yilda XMT uni qabul qildi Tinchlik bo'yicha Nobel mukofoti xalqlar o'rtasidagi birodarlik va tinchlikni yaxshilash uchun munosib ish va adolat ishchilar uchun va boshqa rivojlanayotgan mamlakatlarga texnik yordam ko'rsatish.[4] 2019 yilda tashkilot Ish kelajagi bo'yicha Global komissiyani chaqirdi, uning hisobotida hukumatlar uchun 21-asr mehnat muhiti muammolarini hal qilish uchun o'nta tavsiyalar berilgan; Bularga umumiy mehnat kafolati, tug'ilishdan keksalikka qadar ijtimoiy himoya va umrbod o'qish huquqi kiradi.[5][6] Xalqaro taraqqiyotga yo'naltirilgan bo'lib, u BMTning rivojlanish guruhining a'zosi, bu BMT tashkilotining koalitsiyasini qondirishga yordam berishga qaratilgan Barqaror rivojlanish maqsadlari.
Negadir keyingi paytlarda Xalqaro mehnat tashkiloti (XMT) haqida gap ketganida beixtiyor yodimga Buyuk Britaniya bosh vaziri Uinston Cherchillning mazmunan mana bunday satrlari yodimga tushadi: “Davlatlar o‘rtasida do‘stona aloqalar bo‘lmaydi, manfaatli aloqalar o‘rnatiladi”. Joriy yil 31-martda “Oʻzbekistonda munosib mehnatni ilgari surish: insonga yoʻnaltirilgan yondashuv” mavzusida xalqaro konferensiya boʻlib oʻtdi.

Odam savdosiga va majburiy mehnatga qarshi kurashish Milliy komissiyasi hamda Xalqaro mehnat tashkiloti hamkorligida bu kabi xalqaro tadbirlarning oʻtkazilishi anʼanaga aylanib bormoqda.Tadbir mehnat munosabatlarini, birinchi navbatda, munosib mehnat tamoyillarini takomillashtirish jarayonlarida xalqaro hamjamiyatning saʼy-harakatlarini birlashtirishda yangi taklif va gʻoyalarni ishlab chiqishda salmoqli hissa qoʻshdi.

Yuqori darajada oʻtkazilgan ushbu xalqaro tadbirda Oliy Majlis Senati Raisi, Odam savdosiga va majburiy mehnatga qarshi kurashish Milliy komissiyasi raisi T.Narbayeva, Xalqaro mehnat tashkiloti Bosh direktori G.Rayder, uning oʻrinbosari X.Koller, BMT, YETTB, Yevropa ittifoqi va qator xalqaro tashkilotlardan 100 ga yaqin mutaxassislar va ekspertlar, xorijiy mamlakatlarning Oʻzbekistondagi diplomatik vakolatxonalari rahbarlari, shuningdek Oliy Majlis palatalari, mutasaddi vazirlik va idoralar vakillari ishtirok etdi.2030-yilgacha boʻlgan davrda BMT Global kun tartibining Barqaror rivojlanish maqsadlarida belgilangan dolzarb masalalar, yaʼni aholi bandligini taʼminlash, munosib ishga ega boʻlish va mehnat sharoitlarini yaratish hamda bu sohada mamlakatning salohiyatini mustahkamlash, inson huquqlari va manfaatlarini taʼminlash masalalari xalqaro konferensiyaning muhimligidan dalolat berib turibdi.
Toshkent forumi, birinchi navbatda, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Birlashgan Millatlar Tashkiloti Inson huquqlari boʻyicha kengashining 46-sessiyasida ilgari surgan taklif va tashabbuslarining amaliy ifodasi boʻldi.Xususan, Davlatimiz Rahbari BMTning yuksak minbaridan turib, 2030-yilgacha moʻljallangan Barqaror rivojlanish maqsadlari mamlakatimizda har bir insonning huquq va qonuniy manfaatlarini taʼminlashni koʻzda tutadigan “hech kimni eʼtibordan chetda qoldirmaslik” tamoyili asosida amalga oshirilishini taʼkidlagan edi.Tadbirda Oliy Majlis Senati Raisi T.Narbayeva soʻzga chiqib, mamlakatimizda soʻnggi yillarda Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev boshchiligida barcha sohalarda amalga oshirilayotgan islohotlar singari, mehnat munosabatlari tizimida ham sezilarli oʻzgarishlar boʻlgani, sohaga institutsional, tashkiliy-huquqiy, qonunchilik, norma ijodkorligi hamda xalqaro standartlarni joriy etish boʻyicha keng koʻlamli tizimli ishlar olib borilayotganligini taʼkidladi.Taʼkidlanganidek, tadbirning dolzarbligi soʻnggi yillarda mamlakatimizda mehnat munosabatlari tizimida amalga oshirilgan va erishilgan natijalar bilan ham bogʻliq. Jumladan, qishloq xoʻjaligi sohasida amalga oshirilgan keng koʻlamli ishlar, sohaga bozor tamoyillarining keng tatbiq etilishi, mehnat qonunchiligi ustidan samarali nazorat va mustaqil monitoringning amalga oshirilishi paxtachilik sohasida tizimli majburiy mehnat holatlarining toʻliq bartaraf etishga xizmat qildi.Bunday natijaga erishishda Oʻzbekiston Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev boshchiligida majburiy mehnatga barham berish va paxtachilik tarmogʻini isloh qilish borasida amalga oshirilgan islohotlar asosiy omil boʻlganligi alohida taʼkidlandi.Shuningdek, mamlakatimizda munosib mehnat tamoyillarining amaliyotga tatbiq etilishida 2019-yilda tashkil etilgan va bugungi kunda samarali faoliyat yuritayotgan Odam savdosi va majburiy mehnatga qarshi kurashish Milliy va hududiy komissiyalari aʼzolari ham munosib hissa qoʻshib kelayotganligi qayd etildi.Mazkur yoʻnalishda xalqaro hamkorlikni rivojlantirish maqsadida Xalqaro mehnat tashkiloti, Xalqaro migratsiya tashkiloti, Jahon Banki, AQSH Davlat departamenti va Mehnat vazirligi, “Cotton Campaign” xalqaro koalitsiyasi kabi tashkilotlar tomonidan bildirilgan takliflarni amaliyotga joriy etish boʻyicha “Yoʻl xaritalari” ishlab chiqildi va ijrosi taʼminlandi.Ushbu masalalar boʻyicha Milliy maʼruzachi institutining taʼsis etilganligi sohada amalga oshirilayotgan ishlarni, mavjud muammolarni chuqur tahlil qilish va kamchiliklarni bartaraf etish boʻyicha qator takliflarni amaliyotga tatbiq etishga xizmat qilayotganligi taʼkidlandi.