Mehnat muxofazasi

• O’zbekiston Respublikasi
• Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
• Farg’ona Davlat universiteti
• Filologiya fakulteti talabalari uchun
• MEHNAT MUXOFAZASI
• fanidan animatsion slayd

•  2-MAVZU: MEHNAT XAVFSIZLIGI BO’YICHA STANDARTLAR SISTEMASI. YOSHLAR VA AYOLLAR MEHNATINI MUXUFAZA QILISH.

• Reja:
• 1. Mexnat xavfsizligi qoidalari.
• 2. Standartlar sistemasi.
• 3. Yoshlar mexnatini muxofaza qilish.
• 4. Ayollar mexnatini muxofaza qilish.

• Mexnat xavfsizligi qoidalari.
• Xodimlar uchun kirish yo’riqnomasi va ish joyida yuriklashtirish beriladi va u o’z ichiga ishni boshlashdan oldin, ish vaqtida favqulotda xolatlarda va ishdan keyingi xafvsizlik texnikasi qoidalarini qamrab oladi.
• Shuningdek, mustaqil ishlashga ruxsat berishda ichki tartib qoidalari, ishlab chiqarishning zaharli faktorlari, maxsus kiyim bosh normalari, shaxsiy ximoya vositalari, shaxsiy gigiena qoidalari, yo’riqnoma talablari bo’zilganda javobgarlik mezonlari ham o’z aksini topgan bo’lib, ish tugagandan so’ng moslamalarni o’chirish, to’xtatish, moylash, tozalash, chiqindilarni olib tashlash, smenadoshiga topshirish kabi ishlar bajarilishi ham ko’zda tutiladi.

• Standartlar sistemasi.
• Jaroxatlanishni oldini olishda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar ma’kamasining  texnika bo’limi tomonidan ishlab chiqilgan xavfsizlik texnikasi qoida va talablarini o’zida mujassamlashtirgan  standartlar sistemasi muxim o’rin tu’tadi.
• «0»-standartlashtirishni tashkiliy usllubiy asoslari.
• Ishlab chiqarishning zaharli va xavfli faktorlarining ro’yxati, klassifikatsiyasi xavfsizlik texnikasi talablarining maqsad va vazifalari.
• «1»- standartlashtirishning parametrlarini aniqlash.
• Ishlab chiqarishning zaharli va xavfli faktorlarini turlarini, parametrlarini, ruxsat etilgan qiymatlarini aniqlash, ximoya qilish usullari.
• «2»- standartlashtirishning nazorat uslublari.
• Ishlab chiqarishda xavfsizlik talablarini bajarishni nazorat qilish uslublari ishlab chiqariladi.

• «3»-standartlashtirishning aloxida texnolo-gik jarayonlarga qo’yiladigan talablari. Ishlab chiqarish jarayonining xavfsizlik talablari, texnologik jarayonlarining alohida turlariga qo’yiladigan talablarni ishlab chiqish.
• «4»-standartlashtirishning nazorat uslubiga aloxida quyiladigan talablari. Nazorat uslubi va uni baxolash, ximoya vositalarining tiplari, turlariga qo’yiladigan talablar.
• «5»-standartlashtirishning bino, inshoat-larga qo’yiladigan talablari. Bino loixasi, binoda ishlayotgan xodimlarning xavfsiz ishlashlari va nazorat qilish uslublari talablari.        

• Yoshlar mexnatini muxofaza qilish.
• Mexnat Kodeksida o’smirlar mexnatiga alohida e’tibor berilgan. 18 yoshga to’lmagan yigit-qizlarni ishga qabul qilishda ularning xoxishiga qarab, yilning istalgan vaqtida bir oylik mexnat ta’tili berilishi belgilangan. O’smirlar kasaba qo’mitalar ruxsatisiz qo’shimcha ishlarni bajarishga jalb qilinmaydi. Ular tibbiy ko’rikdan majburiy o’tkazib turiladi. Agar o’smirlarni bajarayotgan yumushlari ularni sog’ligiga ta’sir qilayotganligi sezilsa u xolda  shifokor maslahati va tegishli xujjatga asosan boshqa ishga o’tkaziladi.
•  

• 239-modda: O’n sakkiz yoshga to’lmagan shaxslarni ishga qabul qilishdagi kafolatlar.
• Belgilangan minimal ish joylari xisobidan ish joylariga ishga joylashtirish tartibda maxalliy mexnat organ iva boshqa organlar tomonidan yuborilgan, o’n sakkiz yoshga to’lmagan shaxslarni ish beruvchi ishga qabul qilishi shart.
• Belgilangan minimal ish joylari xisobidan ishga qabul qilishni rad etish taqiqlanadi va bunday rad etish ustida sudga shikoyat qilish mumkin.
• O’n sakkiz yoshga to’lmagan barcha shaxslar dastlabki tibbiy ko’rikdan o’tgandan keyingina ishga qabul qilinadilar va keyinchalik ular o’n sakkiz yoshga to’lgunlariga qadar har yili majburiy tarzda tibbiy ko’rikdan o’tkazib turilishi kerak.

• 241-modda: 18 yoshga to’lmagan shaxslar mexnatidan foydalanish taqiqlanadigan ishlar.
• 18 yoshga to’lmagan shaxslar mexnatidan shu toifa xodimlarining sog’lig’i, xavfsizligi yoki axloq odobiga ziyon yetkazishi ishlarida va boshqa ishlarda foydalanish taqiqlanadi. O’n sakkiz yoshga to’lmagan shaxslarning belgilab qo’yilgan normadan ortiq og’ir yuk ko’tarishlariga yo’l qo’yilmaydi.
• 242-modda: 18 yoshga to’lmagan shaxslar uchun qisqartirilgan ish vaqtini muddati.
• Ish vaqtining muddati 16-18 yoshgacha bo’lgan xodimlarga xaftasiga 36 soatdan, 15-16 yoshgacha bo’lgan shaxslar uchun esa xaftasiga 24 soatdan oshmaydigan qilib belgilanadi. O’qishdan bo’sh vaqtlarida ishlayotgan o’quvchilarning ish vaqti muddati ushbu moddaning birinchi qismida tegishli yoshdagi shaxslar uchun nazarda tutilgan ish vaqti eng ko’p muddatining yarmidan ortib ketishi mumkin emas.

• 243-modda: O’n sakkiz yoshga to’lmagan xodimlarning kundalik ish vaqti  qisqartirilgan xollardagi mexnatga xaq to’lash.
• O’n sakkiz yoshga to’lmagan xodimlarning kundalik ish vaqti qisqartirilgan xollardagi mexnatiga xaq kundalik ish vaqti to’liq bo’lgan choьda tegishli toifadagi xodimlarga beriladigan miqdorda to’lanadi.
• Korxonalarda o’qishdan bo’sh vaqtida ishlayotgan o’quvchilarning mexnatiga ishlayotgan vaqtiga mo’tanosib ravishda yoki ishlab chiqargan ma’sulotiga qarab xaq to’lanadi.

• 244-modda: O’n sakkiz yoshga to’lmagan shaxslarga yillik mexnat ta’tili berish.
• O’n sakkiz yoshga to’lmagan xodimlarga kamida o’ttiz kalendar kundan iborat yillik ta’til beriladi va ular bu ta’tildan yoz vaqtida yoki yilning o’zlari uchun qulay bo’lgan boshqa vaqtida foydalanishlari mumkin.
• Basharti ta’til berilayotgan yil xodim o’n sakkiz yoshga to’lguncha qadar va to’lgandan keyingi davrlarni o’z ichiga olsa, ta’tilning muddati o’n sakkiz yoshga to’lguncha qadar bo’lgan ish staji uchun - o’ttiz kalendaro kun xisobidan, o’n sakkiz yoshga to’lgandan keyingi ish staji uchun esa,-umumiy tartibda xisoblab chiqariladi.

• 245-modda: O’n sakkiz yoshga to’lmagan shaxslarni tungi ishlarga, ish vaqtidan tashqari ishlarga va dam olish kunlaridagi ishlarga jalb etishni ta’qiqlash.
• O’n sakkiz yoshga to’lmagan shaxslar tungi ishlarga, ish vaqtidan tashqari ishlarga va dam olish kunlaridagi ishlarga jalb etish taqiqlanadi.
• 246-modda: Mexnat shartnomasini bekor qilishda o’n sakkiz yoshga to’lmagan shaxslarning qo’shimcha kafolatlari.
• O’n sakkiz yoshga to’lmagan xodimlar bilan tuzilgan mexnat shartnomasini ish beruvchining tashabbusi bilan bekor qilishga, mexnat shartnomasini bekor qilishning umumiy tartibiga rioya qilishdan tashqari, maxalliy mexnat organning roziligi bilan yo’l qo’yiladi.

• Ayollari mexnatini muxofaza qilish.
• Xotin-qizlar erkaklar bilan teng xuquqli bo’lib, ular davlat, xo’jalik, madaniy va jamoat ishlarida faol qatnashish imkoniyatiga ega. Mexnat Kodeksida Xotin-qizlarning fiziologiyasi va onalikni ximoya qilish xisobga olinib, ularning mexnatini muxofaza qilish belgilangan. Og’ir va organizm uchun zararli ishlarda ayollarning mexnat qilishiga yo’l qo’yilmaydi. Xomilador ayollarga davlat tomonidan ish xaqi to’lanadigan ta’til beriladi.
• 224- modda: Xomilador ayolllarni va bolasi bor ayollarni ishga qabul qilishdagi kafolatlar.
• Xomiladorligi yoki bolasi borligi sababi ayollarni ishga qabul qilishni rad etish va ularning ish xaqini kamaytirish taqiqlanadi. Xomilador ayolni yoki uch yoshga to’lmagan bolasi bor ayolni ishga qabul qilish rad etilgan taqdirda ish beruvchi rad etishning sabablarini unga yozma ravishda ma’lum qilish shart. Mazkur shaxslarni ishga qabul qilishni rad etganlik ustidan sudga shikoyat qilinishi mumkin.

• 225-modda: Ayollar mexnatini qo’llashga takiklangan ishlar.
• Mexnat sharoiti noqulay ishlarda, shuningdek yer osti ishlarida ayollar mexnatini qo’llanish taqiqlanadi, yer ostidagi ba’zi ishlar bundan mustasnodir.
• Ayollarning ular uchun mumkin bo’lgan normadan ortiq yukni ko’tarishlari va tanishlari mann etiladi.

• 226- modda: Xomilador ayollarni yengilroq yoki noqulay ishlab chiqarish omillarining ta’siridan xoli bo’lgan ishga o’tkazish.
• Tibbiy xulosaga muvofiq xomilador ayollarning ishlab chiqarish normalari, xizmat ko’rsatish normalari kamaytiriladi yoki ular avvalgi ishlaridagi o’rtacha oylik ish xaqi saqlangan xolda yengilroq yo’ud noqulay ishlab chiqarish omillarining ta’siridan xoli bo’lgan ishga o’tkaziladi.
• Xomilador ayolga yengilroq yoki noqulay ishlab chiqarish omillari ta’siridan xoli bo’lgan ish berish masalasi xal etiguncha qadar, u anna shu sababdan ishga chiqmagan barcha ish kunlari uchun o’rtacha oylik ish xaqi saqlangan xolda ishdann ozod etilishi lozim.

• 228-modda: Tungi ishlarda ish vaqtidan tashqari ishlarda, dam olish kunlaridagi ishlarda ayollar mexnatini qo’llashni va ularni xizmat safariga yuborishni cheklash.
• Xomilador ayollarni va o’n to’rt yoshga to’lmagan bolasi bor ayollarni ularning roziligisiz tungi ishlarga, ish vaqtidan tashqari ishlarga, dam olish kunlaridagi ishlarga jalb qilishga va xizmat safariga yuborishga yo’l qo’yishmaydi. Shu bilan birga xomilador ayollarni va uch yoshga to’lmagan bolasi bor ayollarni tungi ishlarga jalb qilishga bunday ish ona va bolaning sog’lig’i uchun xavf tuьdirmasligini tasdiqlovchi tibbiy xulosa bo’lgan taqdirdagina yo’l qo’yiladi.

• 237-modda: Xomilador va bolasi bor ayollar bilan tuzilgan mexnat shartnomasini bekor qilishdagi kafolatlar.
• Xomilador ayollar va uch yoshga to’lmagan bolasi bor ayollar bilan tuzilgan mexnat shartnomasini ish beruvchining tashabbusi bilan bekor qilishga yo’l qo’yilmaydi, korxonaning bo’tunlay tugatilish xollari bundan mustasno, bunday xollarda mexnat shartnomasi ularni albatta ishga joylashtirish sharti bilan bekor qilinadi. Mazkur ayollarni ishga taylashtirishni maxalliy mexnat organi ularni ishga taylashtirish davrida qonun xujjatlarida belgilangan tegishli ijtimoiy to’lovlar bilan ta’minlangan xolda amalga oshiradi.

Nazorat savollari

• 1. Mehnat xavfsizligi qoidalari qanday ahamiyatga ega?
• 2. Standartlar sistemasi nimalardan iborat?
• 3. Yoshlar mehnatini muxofaza qilish qanday ahamiyatga ega?
• 4. Ayollar mehnatini muxofaza qilish qanday ahamiyatga ega?