Mehnat muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarga rioya etilishi ustidan jamoatchilik nazorati - mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarga rioya etilishi ustidan jamoatchilik nazoratini mehnat jamoalari va kasaba uyushmasi tashkilotlari tomonidan mehnatni muhofaza qilish bo’yicha o’zlari saylaydigan vakillar amalga oshiradilar.
Mehnatni muhofaza qilish bo’yicha maxsus tayyorgarlikdan o’tgan vakil ish joylarida mehnat muhofazasining ahvolini moneliksiz tekshirish , aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish va aybdor shaxslarni javobgarlikka tortish to’g’risida takliflar kiritish huquqiga egadir. Mehnat muhofazasi bo’yicha vakilga o’z vazifalarini bajarishi uchun har haftada ish paytida kami9da ikki soat vaqt ajratib beriladi va o’rtacha ish haqi miqdorida haq to’lanadi.
Mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarni buzganlik uchun javobgarlik –mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlar buzilishida aybdor bo’lgan yoki davlat va jamoatchilik nazorati idoralari vakillarining faoliyatiga monelik qilayotgan mansabdor shaxslar O’zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda intizomiy, ma’muriy yoki jinoiy javobgarlikka tortiladilar.
Mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarga rioya etilishi ustidan jamoatchilik nazoratini mehnat jamoalari va kasaba uyushmasi tashkilotlari tomonidan mehnatni muhofaza qilish bo’yicha o’zlari saylaydigan vakillar amalga oshiradilar.
Mehnatni muhofaza qilish bo’yicha maxsus tayyorgarlikdan o’tgan vakil ish joylarida mehnat muhofazasining ahvolini moneliksiz tekshirish , aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish va aybdor shaxslarni javobgarlikka tortish to’g’risida takliflar kiritish huquqiga egadir. Mehnat muhofazasi bo’yicha vakilga o’z vazifalarni bajarishi uchun har haftada ish paytida kamida ikki soat vaqt ajratib beradi va o’rtacha ish haqi miqdorida haq to’lanadi. Mehnat va mehnatni muhofaza qilish to’g’risidagi qonun hujjatlarini bu jarima 5 EKIH dan 10 EKIH gachani tashkil qiladi. Qo’shimcha tarkib kiritildi – xuddi shunday huquqbuzarlik ma’muriy jazo chorasi qo’llanilganidan keyin bir yil davomida takroran sodir etilgan bo’lsa, bundan bila turib g’ayriqonuniy ishdan bo’shatish mustasno, 10 EKIH dan 15 EKIH gacha jarima solishga sabab bo’ladi. Voyaga yetmaganlarning mehnatga oid huquqlarini buzganlik uchun jarimalar ikki baravarga – 10 EKIH dan 20 EKIH ga oshirildi.
Moddiy javobgarlik – mehnat huquqi bo’yicha mehnat shartnomasi taraflari (xodim va ish beruvchi) ning bir-birlariga yetkazgan zararlar qonunda belgilangan miqdor va tartibda qoplash majburiyati. Mehnat shartnomasi yoki unga qo’shimcha ravishda tuzilgan yozma shakldagi kelishuvda , shuningdek, jamoa shartnomasi mehnat shartnomasi taraflarining moddiy javobgarligi aniqlashtirib qo’yilishi mumkun. Bunda shartnoma bo'yicha ish beruvchining xodim oldidagi javobgarligi qonunda nazarda tutilganidan kam, xodimning ish beruvchi oldidagi javobgarligi esa nazarda tutilganidan ko’p bo’lishi mumkun emas zarar yetkazilganidan keyin mehnatga oid munosabatlarning bekor qilinganligi mehnat shartnomasi tarflarini moddiy javobgarlikdan ozod qilishga sabab bo’lmaydi. Qonunga binoan , mehnat shartnomasining bir tarfi g’ayriqonuniy nojo’ya xulq-atvori natijasida boshqa tarafga yetkazilgan zarar uchun moddiy javobgar bo’ladi. Mas, ish beruvchi yuqori xavf manbayi natijasida xodimning sog’lig’iga yetkazilgan zarar uchun moddiy javobgar qilinishi mumkun. Zarar kim tomonidan yetkazilganligiga qarab , moddiy javobgarlikning 2 turi ish beruvchiga yetkazilgan zarar uchun , shuningdek, xodimni mehnat qilish imkoniyatidan mahrum etgani ( g’ayriqonuniy ishdan bo’shatganligi) uchun ish beruvchining moddiy javobgarligi farqlanadi. Mehnat qonunchiligida moddiy javobgarlikning 2 turi: cheklangan va to’liq moddiy javobgarlik belgilangan. Cheklangan miqdordagi moddiy javobgarlikning ham 2 turi mavjud: 1.xodimning o’rtacha oylik ish haqidan oshmaydigan miqdordagi bevosita yetkazilgan haqiqiy zarar uchun moddiy javobgarlik. 2.xodimning 3 oylik maoshidan oshmaydigan miqdordagi moddiy javobgarlik to’liq moddiy javobgarlikda esa yetkazilgan zarar hech qanday cheklashlarsiz to’liq qoplanadi.
Test: 1.Mehnat intizomi nima?
a)Birgalikdagi mehnatning zarurati hamda mehnat bo’ysunishi. b)Korxonaning ichki tartib qoidalari. c)Xodimlarning majburiyatlari. d)Ish beruvchining majburiyatlari.
2.Mehnat intizomini o”rnatish va unga rioya etish kim amalga oshiriladi?
a)Kasaba uyushmalari b)Ish beruvchi c)Xodimlar saylagan vakil d)Xodimlarning boshqa vakillik organlari
3.Mehnat intizomi Mehnat Kodeksining nechanchi bobida o’z aksini topgan?
a)XIV bobi b)X bobi c)XI bobi d)XII bobi
4.Xodimga mehnat intizomini buzganligi uchun qanday choralar qo’llash mumkun?
a)Xayfsan, jarima, mehnat shartnomasini bekor qilish. b)Ogohlantirish, xayfsan, jarima. c)Jarima, mehnat shartnomasini bekor qilish d)Ogohlantirish , xayfsan, jarima, mehnat shartnomasini bekor qilish.
5.Jamoa kelishuvlarini ishlab chiqish va tuzish tartibi Mehnat Kodeksining nechinchi moddasida yoritilgan?
a)32-moddasi b)34-moddasi c)54-moddasi d)To’g’ri javob a,b,c.
6.Mehnat huquqini predmati nima?
a)Mehnat munosabatlari b)Jamoa kelishuvi c)Ishchi va xodim munosabatlari. d)Organ ishlari.
7.Mehnat kodeksining qaysi moddasida ish beruvchining burchlari ko’rsatilgan?
a)Mansab jihatdan yuqori turuvchi raxbar tomonidan b)Davlat tomonidan c)Sud hukmi bilan d)Intizomiy jazolar ishga qabul qilish huquqi berilgan shaxslar(organlar)tomonidan qo’llaniladi.
9.I va II guruh nogironlariga mehnatga haq to’lash kamaytirilmagan holda ish vaqtining haftasiga necha soatdan oshmaydigan qisqartirilgan muddati belgilanadi?
a)24 b)30 c)36 d)40
10.Kasb kasalligi nima?
a)Ish o’rni b)Kasbi orqali orttirilgan kasallik c)Ish vaqtida jarohatlanish d)Nogironlik
