Mehnat muhofazasi va ekologiya

 

---

60 
 
12-AMALIY MASHG„ULOT 
YIGIRISH JARAYONIDAGI TEXNIKA TEXNOLOGIYALAR BILAN 
TANISHISH VA ULARNI XAVFSIZLIGINI O„RGANISH 
 
Ishdan maqsad
– Zamonaviy yigiruv korxonalari sexlaridan ajralib 
chiqayotgan changli havoni tozalash uskunasini o‗rganish. 
Ishlab chiqarishda xavfsizlikni taminlaning yangi eng zamonaviy turlarini 
izlash amalda doimo davom etmoqda. 
Ishlab chiqarish jarayonida sexlardagi xavoda kishi organizmiga zararli bo‗lgan 
gaz, chang va boshqa moddalar ajralib chiqadi. Ishlab chiqarishda ishlayotgan ishchi 
yoki xizmatchi bunday xavodan nafas olganda uning nafas yo‗lllariga chang o‗tirib 
qoladi. Buning natjasida yuzaki nafas nafas oladi. Bu esa nafas olish organlariga 
salbiy tasir qiladi va xar xil kasalliklarni keltirib chiqaradi. Juda ko‗p texnologik 
jarayonlar chang ajralib chiqishi bilan birga kechadi. 
Yigiruv fabrikalarining titish, savash, tarash va o‗rash sexlarida ko‗p miqdorda 
chang ajralib chiqadi. To‗qimachilik sanoatida changli xavoni tozalash juda muxim 
masala bo‗lib bunga alohida ahamiyat beriladi. CHunki bu birinchi navbatda 
ishlovchilar salomatligiga tasir qiladi, ikkinchidan texnologik jarayonning 
barqarorligiga sifatli maxsulot chiqazishi va ekologik muhitni yaxshilashga bog‗liq 
masala hisoblanadi. Zamonaviy yigirish korxonalarida tolali chiqindilarni 
markazlashgan holda yig‗uvchi va changli havoni tozalovchi tizimlar samarali 
ishlatilmoqda. SHunday uskunalardan biri bo‗lgan LTG firmasining TFC – 4 risumli 
barabanli filtrini xamda FKS – 3 tolali chiqindilarni ajratuvchi kimpaktor sxemasini 
o‗rganib chiqamiz. 
Tizim va fltrni bayoni 
Zamonaviy yigirish korxonalarida tolali chiqindilarni markazlashgan holda 
yig‗uvchi va changli havoni tozalovchi texnologik tizimlar samarali ishlatilmoqda. 
LTG firmasining tizimi (1-rasm) TFC-4 filtri 3, FKC-3 kompaktori 6 va siklon 5 
qurilmasidan iborat. 
1-rasm LTG firmasining tolali chiqindilar va changli havoni tozalash tizimi 
1-
uskunalardan kelayotgan tolali chiqindilar, 2-changli havo quvuri 
3 - TFS – 4- turidagi barabanli filtr, 4 - toza havoni so‗ruvchi vintilyator, 5- 
chang ajratuvchi siklon, 6 - chiqindilar uchun kompaktor

---

61 
7-halqali yigiruv mashinalaridan kelgan chiqindilarni so‗ruvchi kompaktor , 8 
- avtomatik press 
TFC-4 filtri dastlabki A va asosiy tozalash kameralaridan iborat. CHangli havo 
oqimi va tolali chiqindilar dastlabki tozalash kamerasida to‗planib,baraban diski 1 
yuzasidagi to‗rli sirt yordamida kalta tola va chiqindilar ushlab qolinadi. Disk
mayda ko‗zli kapron to‗rdan iborat bo‗lib, minutiga 24 marta aylanib turadi. Disk 
yuzasida 
ushlab 
qolingan 
tola 
va 
chiqindilar 
ventilyator 
yordamida 
harakatlanmaydigan so‗ruvchi soplo 2 orqali so‗rib olinadi va kompaktorga uzatiladi. 
Kompaktordan chiqqan chala tozalangan havo takroran filtrning dastlabki tozalash 
kamerasiga uzatiladi. 
CHangli havoning asosiy oqimi baraban 3 ichiga o‗tib barabanning yuzasiga 
tarang qilib qoplangan filtrlovchi element 4 orqali filtrlanib (tozalanib) tashqariga 
chiqadi. Bunda havodagi chang zarrachalari filtrlovchi elementning ichki devorida 
ushlanib qoladi. 
Filtrlovchi element 4 ikki xil material, tukli trikotaj polotnosi (tukli tarafi 
barabanning ichki tarafiga qaratib qoplanadi) va ignasanchma (igloprabivnoy) 
noto‗qima material (kalandrlangan, silliq, qattiq tarafi barabanning ichki tarafiga 
qaratib qoplanadi) bilan qoplanishi mumkin. Baraban 3 harakatlanmaydi. Unga 
qoplangan filtrlovchi elementni tozalash seksiyalar bo‗yicha joylashgan, aylanib 
turuvchi, so‗ruvchi juft saplolar 5 bilan amalga oshiriladi. Saplolar elastik havo 
ichaklari orqali so‗ruvchi quvurga biriktirilgan. 
So‗ruvchi saplolar va tozalash diski markaziy yo‗naltiruvchi quvur – baraban 
o‗qi orqali harakatga keltiriladi. Markaziy yo‗naltiruvchi quvur 6 esa mufta, zanjir, 
tishli g‗ildirak va chervyakli uzatma orqali dvigiteldan harakat oladi. Bu 
uzatmalarning hammasi xavfsizlikni ta‘minlash maqsadida qobiq bilan qoplanadi. 
Markaziy yo‗naltiruvchi quvurda vintli - o‗yma val (chervyak) bo‗lib, quvur 
bilan birgalikda barabanli filtr o‗qi atrofida aylanadi.(3-rasm) 
2-rasm.TFC barabanli filtrning sxemasi 

---

62 
1-baraban diski, 2-so‗ruvchi soplo, 3-baraban 4-filtrlovchi element, 5-
so‗ruvchi soplolar, 6-yo‗naltiruvchi quvur,
Vintli o‗yma valda sirpanuvchi kronshteyn markaziy yo‗naltiruvchi quvur bo‗ylab ilgarilanma -
qaytma harakat qiladi. Boshqa kronshteyn ham bir-biri bilan shtangalar orqali biriktirilganligi uchun 
bir xilda sinxron harakatlanadi. 
Har bir sirpanuvchi kronshteynda bir juft so‗ruvchi soplo 5 (2-rasm) 
o‗rnatilgan bo‗lib, ular ham sinxron holatda aylanma va ilgarilanma-qaytma 
harakatlanadi. So‗ruvchi soplolarning aylanish tezligi 5,08 min
-1 
ni tashkil qiladi. 
So‗ruvchi soplolarning bu ikki xil xarakati hisobiga filtlovchi barabannning 
ichki yuzasi chang va momiqdan muntazam tozalab turiladi.
2 
3 
4 
5 
1 
3 
2 
3-rasm.Vintli –o‗yma (chervyak)valning chizmasi 
1-chervyakli val 2-podshipnik 3-salnik (germetik xolatni xosil kilish uchun) 4-
etaklanuvchi (sirpanuvchi) kronshteyn5-kronshteynning chervyakli uzatmasi 
Barabanli filtr ichida changli havoni tozalashda bosimlar farqi muhim rol 
o‗ynaydi.Masalan,filrning dastlabki tozalash kamerasidagi bosimning maksimal farqi 
-500 Pa,qayta tozalash (asosiy) kamerasidagi bosimning maksimal farqi -1000 Pa va 
filtr korpusi bilan tashqi muhit orasidagi bosimning maksimal farqi 
+- 3000 Pa ni 
tashkil qiladi.Filtr ichidagi havoning xarakati bosimlar farqi hisobiga amalga 
oshiriladi. 
Barabanli filtrning qulayliklaridan yana biri, kam quvvat talab qilishi ( 0,37 
kVt) va kam shovqin chiqarishidir. (70db). 
Dastlabki va qayta tozalash kameraidan so‗rib olingan changli havo kompaktor 
FKC-3 ga yuboriladi.(4-rasm) 
Kompaktor tolali materialni havodan ajratuvchi va zichlashtiruvchi qismlardan 
iborat agregatdir.
Kompaktor ikkita, ustki 6 va pastki 7 silindrik qismlardan iborat. 
Kompaktorning ustki qismida reduktorli elektro dvigitel 1 o‗rnatilgan. Uning 
o‗qiga esa konusli shnek 3 o‗rnashtirilgan. Pastki qismi asosan qo‗zg‗almas to‗rli 

---

63 
metal konus 8 dan iborat. U pastki silindir ichiga joylashgan bo‗lib, tashqi muhitdan 
germetik berkitilgan. 
Ustki silindrda havo kirituvchi 2 va pastki silindrda esa havo chiqaruvchi 9 
quvurlar og‗zi joylashgan.
Ajratilgan va zichlangan tola va chiqindilar qopga yoki konteyner (bunker)ga 
itarib chiqariladi. 
Kompaktorga kiritilgan tola va changli havo oqimi to‗rli metall konus 8 ga 
uriladi va tolalar uning ichki yuzasida ushlab qolinadi, changli havo esa TFC-
4barabanli filtrining (2-rasm) dastlabki kamerasiga qayta tozalash uchun yuboriladi. 
CHangli havoni bunday qayta-qayta tozalanishi bu filtrlarni tozalash 
samaradorligini yuqori darajaga ko‗taradi.Undan tozalanib chiqqan havoni 
retsirkulyasiya qilish imkonini beradi. 
To‗rli metall konus 8 ning ichki devorida yig‗ilgan tola va chiqindalar qatlami 
minutiga 16 marta aylanib turgan konusli shnek yordamida uzluksiz pastga sidirib 
turiladi va yuzasining kamayib borishi hisobiga zichlanadi.
Zichlangan material kompaktorning tubida joylashtirilgan plastinkali 
diafragma 5 ga siqilib boradi va bunda yuqoridan uzluksiz kelayotgan qatlamlarning 
itarishi hisobiga zichligi ortaveradi. Tolali massaning itarish kuchi hisobiga 
diafragma majburiy ravishda ochilib, material uzluksiz itarilib chiqib turadi. Bu 
materialni avtomatik press 8 ga yuborib, zichlashtirib, qadoqlash ham 
mumkin.Kompaktor FKC-3 ning uzluksiz changsizlantirishi hisobiga bosim bir 
hilda ushlab turiladi. 
Kompaktor gabaritining kichikligi (bo‗yi – 1200 m, eni - 780mm, 
diametri - 454mm) uni bevosita filtr bunkeriga, devorga va alohida ravishda polga
ham o‗rnatish imkonini beradi.