Mehnat muhofazasi va ekologiya kafedrasi

3.2
 
– rasm.
 
Ofislar uchun kreslo “lyuks” va stullar
 
Ish kurslari, qisqa vaqt ichida qiyin bо‗lmagan ish harakatlarini bajarish va 
dam olish uchun muljallangan. Kurslar stullardan farqi unda suyanchiqlar 
bо‗lmasligidadir. Kurslarning asosiy afzalligi unga xohlagan tomondan о‗tirish va 
tez turish mumkin, u kam joyni egallaydi. Kurslalar balandligi bо‗yicha 
tо‗g‗rilanishi, egiluvchan kо‗tarib turuvchi konstruksiyaga ega bо‗lib, ishlovchini 
xohlagan tomonga tayanch yuzasi bilan birga joyini о‗zgartirishiga imkon beradi. 
Kurslalar о‗rindiqlarining shakli bо‗yicha (dumaloq, kvadrat), balandligi 
bо‗yicha (baland, о‗rta, past), tayanchi bо‗yicha (bir, uch, tо‗rt) ham xilma-xildir. 
Qisqa vaqt ichida foydalanish uchun о‗rindiq-suyanchiqlar tavsiya etiladi. U 
baland kursidan (500 mm dan ortiq) va kichraytirilgan gorizontal yuzasidan iborat 
bо‗lishi mumkin. Unga suyangan ishlovchilar yelkaga tushadigan zо‗riqishlarni 
biroz bо‗lsa-da bartaraf qilishlari mumkin. О‗rindiq-kurslari qimirlamaydigan qilib 
polga mahkamlanishi lozim. 
. 
Ishdan maqsad:
Тana holati.Тana boshqaruv organlarining joylashuvida umum ergonomitik talablarni, davlat
standartlarini, bundan tashqari, har xil ish o‘rinlari nuqtalarida ishlovchilarning kuch 
imkoniyatlari va maqbul harakat yo‘nalishi ni hisobga olish zarur. Shuningdek ta‘kidlash joizki,
boshqaruv organlarining amaliy joylashuvining bu holati, ya‘ni o‘tirib ishlayotgan
boshqaruvchining tanasining to‘g‘ri va bo‘ylama yassiligi harakat yo‘nalishiga mos tushishi 
muvaffaqiyatsiz hisoblanadi. Birinchi yaqinlashuvga ―bir-biriga zid koordinatalar‖da tana
8-seminar Ishi
.
Tik turib ishlashning afzalligi va 
kamchiliklari 

---

41 
boshqaruvining sferik joylashtirish mumkin: agar yelka bo‘g‘inlari markazi sferasini 
tasavvur qilsak, unda ish organlari boshqaruvi harakatining yo‘nalishi– yoki radial bo‘ladi, yoki
yoysimon aylana bo‘ladi. 2 ва 4-rasmlarda ko‘rsatilgan dalillardan foydalanish boshqaruv 
organlarini yaxshi joylashuviga yordamlashishi mumkin. 
Bunday holatda, agar ish sharoiti qo‘l va gavdaning uzoqroq tutib turishni talab qilsa,
tananing turishi holatini ushlab turishni ta‘minlovchi muskul guruhlarining kelib-ketadigan
yukiga e‘tibor qaratish lozim. Noqo‘lay holat tez charchashga olib keladi. Charchab
qolishning tezligi, mushaklarga zo‘r berish natijasida paydo bo‘ladi. Bu ish joyining egriligiga 
ya‘ni to‘g‘ri emasligiga ham bog‘liq (22-rasm). O‘tirib ishlash joyini tashkillashtirishda keng 
tarqalgan xatolardan qo‘yidagilar hisoblanadi: 
-qo‘l va yelkani juda ham balandlikda tutib turish (natijada yelka mushaklarining kamarlari 
charchaydi); 
-belgilangan qism chegarasi yaqinidagi tanadan boshqaruv organlari(yoki ish predmetlari) juda 
uzoq tursa; 
-agar ish holati bosh egilishi va gavdani oldinda turishini talab qilsa, natijada bo‘yin va orqa 
muskullari charchaydi.Bu holatlarni ko‘rib chiqamiz. 
Yana bir holat, tananing har-xil masofasidan, ish predmetlarining
joylashuviga–ikki umurtqa gardishidagi yukni juda ham oshirish imkoniyatini
hisobga olish zarur. Buning natijasida gavdadan o‘ng qo‘lni ko‘targanda yelkada
juda katta og‘irlik kuchi paydo bo‘ladi.
Yukni tanadan olib tashlash mobaynida yelka bo‘g‘imlarida bunday kuch
harakati nuqtalari juda ham zarur hisoblanib, ishlovchining, faqatgina eng maqbul

---

42 
ergonomik darajasida emas, balki uni maksimal ishlash imkoniyatini oshiradi. 25 -rasmda
ko‘rsatilganidek qo‘l haraktlarini to‘g‘irlashda yelka b o‘g‘imlari ham
muhim ahamiyatga ega.
Ayonki, masalan vertikal yo‘nalishga yaqinroqkuchiniyelka holati, eksprimentda ishtirok 
etuvchi ayollarda 100 H dan yuqori yukni ushlab turishlari mumkin. Shu bilan birga, yelka
holati gorizontal holatga yaqinroq turgan bo‘lsa, ushbu kuchni ushlab turish uchun ko‘proq kuch 
birligi kerak bo‘ladi. Agar yelka gorizontal holatda bo‘lsa, yukni ko‘tarib turish qiymati
chegarasi 70 H dan kam bo‘ladi. Olingan natijalar shuni ko‘rsatadiki, ish joyi shunday
rejalashtirilishi kerakki, qo‘l harakati tanaga yaqinroq tarzda yelkani vertikal yo‘nalishga
og‘dirgan holda bajarilishi lozim. Umuman olganda, u yerda qo‘l ostiga tirskqo‘ygich yoki
taglikni o‘rnatish muhim ahamiyat kasb etadi: ishda oyoq qo‘lning ustki qismi, ularni
ustida joylashuvi to‘xtam paytida charchashni kamaytiradi Ish joyini tashkillashtirishdagi
vizual talablar asosiy ikki punktda olib boriladi: birinchi-ish maydonining ko‘rinishi,
ikkinchisi-zona ko‘rinishining optimal me‘yorda, ya‘ni asosiy ob‘ekt joylashuvi shunday 
bo‘lishi kerakki, boshni egmasdan va o‘girmasdan unga qarash hisoblanadi. Bu uchta yo‘l
bilan amalga oshiriladi: ish joyining ish maydoniga nisbatan to‘g‘ri o‘rnatilishi(masalan,
kran kabinasi); oyna va derazalarning qurilishi (agar u bo‘lsa); ish maydonining
joylashuvi (tablo, ekran, boshqaruv richagi, klaviaturalar va boshqalar).Bosh o‘qining vertikal
tarzdagi 15˚ga yaqin holatda nigohni gorizontal burchakdan pastga yo‘naltiriladi. Ko‘rinish
zonasining optimal chegarasi pastki gorizontal chiziqdan taxminan 30˚ burchakkacha
cho‘ziladi. Yana bu rasmda taqdim etilgan ma‘lumotlarning normalari ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lib, 
ularni ichidagi ko‘rsatma vositalari ham joylashishi mumkin. Ko‘rinishning optimal zonalari
chegarisidan tashqariga qarashning xulosasini chiqarish zaruriyati bo‘lsa, uni optimal
zonadagi normal chiziqlarini saqlash uchun yaxshilab o‘ylash kerak yoki boshni qo‘yi solish 
kerak. Bu holatda kerakli maydondagi chegara me‘yorlari sezilarli darajada kengayadi, biroq 
bu davrda ham boshqaruvchi charchashdan holi bo‘lmaydi. Ko‘rinish burchagining gorizontal
yassiligidagi optimal burchak ±15˚ ni tashkil etadi. Тomonlarga boshni burish ham kerakli 
maydon chegara me‘yori ham ±60˚ ga ko‘tariladi. Bir vaqtda qilingan bosh va ko‘z 
burilishimobaynida ko‘rinish zonasi ±95˚ ga ko‘tariladi. Ish maydoni shunday
tashkillashtirilishi lozimki, ish jarayoni bosh burilishini talab qilmasligi kerak. Bu talab,ayniqsa 
tez harakatlanuvchi ish qirollari balan ishlaydiganlarga taaluqli: doimiy burilish ish jarayonida
qiyinchilik to‘g‘diradi. Ko‘rish uchun eng qo‘lay ish maydonini loyihalashtirishning foydali
usuli bu-mashina grafigi uslubidan va EHMdan foydalanishni tashkillashtirishdir.Ish jarayonida 
gavdaning turish holati va ish mebellari Bugungi kunda ko‘pchilik o‘tirgan holatda
transportda qatnaydilar, ishlaydilar va hatto dam oladilar. Zamonaviy insoniyat ―Homo sedens‖ 
(o‘tiruvchi inson),-deya nom olganligi, aslida haqiqatga yaqindir. Insoniyatning o‘tirib 
o‘tkazayotgan hayot tarzi(bugungi kelib sust harakat iborasiga sinonim bo‘lgan ) tufayli,
ular modda almashinuvining kamayib ketishi, semirish va yurak -tomir kasalliklariga sabab
bo‘lmoqda. Ko‘p hollarda- bu faqatgina o‘tirgan holatda ishlash natijasi emas, balki kam
harakat qilishdan(gipokineziya) paydo bo‘ladi. Biroq, noto‘g‘ri holatda o‘tirish tufayli
tananing sog‘lom qismlariga ta‘siri, kreslolar, stullar, ish va avtomobil o‘tirg‘ichlarining 
shakllariga bog‘liq bo‘ladi. Ish jarayonida stullarning shakli va tuzilishi mehnat
unumdorligiga ahamiyatli ta‘sir ko‘rsatadi. Shuning uchun ularni har-tomonlama o‘ylab 
tashkillashtirish lozim. O‘tirg‘ichlar uchun universal joylar, hamma turdagi va sohadagi
ishlar uchun to‘g‘ri kelavermaydi. Ularning hammasi ish harakatlar va yo‘nalishlari

---

43 
bo‘yicha aniqlanadi. Shuning uchun o‘tirish joyi tuzilishi, ish joyi maydoni bilan o‘xshash 
bo‘lishi kerak(jumladan, ish yuzasi bilan).O‘tirgan holda ishlash joylari qo‘yidagilarni keltirib
chiqarmasligi kerak: umurtqa suyagining qiyshayishi; muskullarning haddan tashqari
faollashib ketishi(tez charchashga sabab bo‘ladigan); ikki umurtqa o‘rtasidagi gardishida o‘ta
darajadagi nagruzka paydo bo‘lishi(umurtqa kasalliklariga olib keluvchiosteoxondroz 
varadikulit, ishias va hokazo); tana yuza qismidagi alohida tayanch qismlarning muayyan 
joydagi keraksiz bosimi, bu esa qonning yurishmay qolishi va qon-tomirlarining siqilishiga olib
keladi; ish joylarining yuzasi noto‘g‘ri tanlanishi oqibatida ko‘rish qobiliyatini o‘ta darajada 
zo‘rma -zo‘raki ishga solish.