36
Ma‟lum qism joylarining taxminiy chegarasini (ish
joylarining boshqa belgi
o‟lchovlari kabi) tana qismining antropometrik o‟lchov dalillari asosida va
muayyan aholi guruhiga mos tushuvchi statik taqsimlanishini aniqlash
mumkin. Biroq, buni faqat taxminiy bajarish lozim. Uning birdan-bir
sababalaridan biri insonlar bir-biri bilan tanasining umumiy hajmini emas,
balki bu hajmning o‟zaro mos kelish-kelmasligi (proporsiya va tananing
tuzilishi va hokazo) bilan farqlanishi mumkin. Masalan,
bir xil uzunlikdagi
insonlar tanasidagi oyoqlarning uzunligi har xil bo‟lishi mumkin. Natijada,
ularning biri uchun qandaydir sharoit, deylik deraza juda ham baland yoki
past joylashgan bo‟lishi mumkin. Тananing proporsiyasidagi har-xilligiga
e‟tibor qilmasak, alohida bo‟g‟imlarning taxminiy o‟lchovlarini,
birinchi
navbatda 21-rasmda ko‟rsatilib o‟tilgan dalillar kabi baholashimiz zarur.
Ish joylarini loyihalashtirish paytida, bevosita antropometrik dalillarni
ishlatilishi, ish joylari yoki o‟tirib ishlaydigan o‟rinlarning balandligi va yuzasi
oddiy holday ko‟rinishi mumkin. Biroq, ko‟p hollarda insoniyat ish joylarini
oddiy tashkillashtirish natijasida mehnat samaradorligini yo‟qotadi.
Loyihalashtirish aniqligini ta‟minlash uchun maket usuli,-deb
nomlanuvchi
tabiiy o‟lchamdagi ish joyini andazalash uslubidan foydalaniladi (buning
uchun jalb qilingan o‟lchov
37
birliklariga, umumiy qiymat chegarasiga mos tushgan, deylik 10-va 90%
persentilda tajriba ob‟ekti bo‟yicha eksprimentlarni amalga oshiriladi), bundan
tashqari inson tanasining yassi va bo‟rtib chiqqan qismlari modelini aniqlab
keluvchi, oshiq moshiqlarga ega bo‟lgan (ularga zarur sharoitni yaratib
bergan) va mutonosiblikni kuzatish funksiyasini bajargan maneken uslubi-ish
joylarini to‟g‟ri keladigan maketlarni o‟rnatadi.
Bu uslubning ochiqchasiga
ko‟zga tashlanadigan kamchiligi, tabiiy o‟lchovdagi ish joylarining haqiqiy
maketlashtirish qayinchiligini to‟g‟dirib, olingan dalillarning o‟ta aniqligini va
manekendan foydalanish vaqtida qayta tashkillashtirishning o‟ta muhimligi
hisoblanadi. Ish o‟rinlarini joylashtirishda eng yaxshi mukammal
yondoshuvlardan biri EHM da amalga oshiriladigan
modellardan foydalanish
bilan bog‟liqdir.Oyoq uchun joy. Ish jarayonida oyoqning qulay o‟rnashuvi
uchun muayyan joylar talab etiladi. Bunday olib qaraganda, bu ikkinchi
darajali masala bo‟lib ko‟rinadi, ammo u mehnat unumdorligi va sifatiga
ta‟sir ko‟rsatadi. O‟tirib ishlash jarayonida, masofa yetarli bo‟lmagani uchun,
oyoqning noqo‟lay holati, qo‟lning aniq harakatiga salbiy ta‟sir ko‟rsatishi
mumkin.Oyoq o‘rnashuvi uchun joyning balandligi U birinchi navbatda,
o‟rindiqning balandlik o‟lchovidan, sonning yo‟g‟onligi va ma‟lum
qo‟shimcha x dan tashkil topgan. Х qancha ko‟p bo‟lsa, o‟tirish
shuncha
oson bo‟ladi (x qiymatini o‟sishi chegaralanadi, biroq ish joyining yuzasi
balandligi ham hisobga olinadi). Х=0 da son ish joyining yuza sirtiga (stol)
uriladi. Bunday o‟tirish juda ham noqo‟lay.Х o‟lchovining eng yaxshi varianti,
shunday bo‟lish kerakki, oyoqlarni birbiriga chalishtirish imkoniyati bo‟lishi
zarur. Bu-x ning minimal hajmida 150 mm teng holda bo‟lishi ham mumkin.
Oyoqlar joylashuvining chuqurligi. Oyoqlarni o‟rnashuv chuqurlik
masofasining hajmini yang yaxshi o‟lchovi 650 mm ni tashkil etadi. Biroq,
ba‟zi hollarda chuqurlikda oyoqlar o‟rnashuvining zaruriyati tufayli qiya 300
mm balandlik darajasidan kamayib ketadi.Oyoqni o‘rnashuvida masofa kenligi.
Yon tomondan oyoq-qo‟l pastki qismining erkin harakatlantirish zaruriyati
oyoqni o‟rnashuvining kenligini 500
mm dan oshiqroq tarzda
tashkillashtirishni talab etadi. 400 mm dan kam bo‟lgan kenglik masofasi
juda ham noqo‟lay bo‟lib, bunday ish joylarida o‟rnashmaslik kerak. Ba‟zida
texnik sabablarga ko‟ra, bu ma‟qul variant bo‟lmasa ham, oyoq
o‟rnashuvidagi joyga ustun va shpangout o‟rnatish kerak. Bunday holatda bu
ustunlar joylashuvini o‟tiruvchidan maksimal tarzda uzoqroq joylashtirish
talab etiladi. Ustunning chap va o‟ng tomonida 300 mm dan kam bo‟lmagan
bo‟sh joy qolishi kerak. Тana holati.Тana boshqaruv organlarining joylashuvida
umum ergonomitik talablarni,
davlat standartlarini, bundan tashqari, har xil
ish o‟rinlari nuqtalarida ishlovchilarning kuch imkoniyatlari va maqbul
harakat yo‟nalishi ni hisobga olish zarur.
Do'stlaringiz bilan baham: 
