Mehnat ishlab chiqarish tadbirkorlik qobiliyati kapital halim hamroyev tadbirkorlik asoslari

15. 2. TADBIRKORLIK FAOLIYATINI KREDITLASH
Tadbirkorlik faoliyatini moliyalashning tashqi manbalaridan tijorat 
banklari va kredit uyushmalari katta rol o‘ynaydi. Tijorat banklarining 
asosiy vazifasi, operatsiyalari va xizmatlari quyidagilardan iborat:
- yuridik va jismoniy shaxslaming hisobvaraqlarini ochish va yuri- 
tish hamda ular bo‘yicha omonatlami jalb qilish;
- o ‘z mablagTari va jalb etilgan mablagMar hisobidan hamda o‘z 
nomidan kreditlar berish;
- mulkdor yoki mablag‘larni tasarruf etuvchi yuridik va jismoniy 
shaxslar bilan shartnomaga ko‘ra pul mablag‘larini boshqarish;
- yuridik va jismoniy shaxslardan chet el valutasini naqd pulga va 
pul o ‘tkazish yoTi bilan sotib olish va sotish;
- pul mablag‘lari, veksellar, to‘lov va hisob-kitob hujjatlari inkas- 
satsiyasi;
- majburiyatlaming bajarilishini ko'zda tutadigan uchinchi shaxs- 
larga kafolatlar berish;
- majburiyatlaming bajarilishi bo‘yicha uchinchi shaxslardan talab 
huquqini sotib olish;
307

---

- qim m atli qog‘ozlarni chiqarish, sotib olish, sotish, hisobga 
olish va saqlash, mijoz bilan shartnoma asosida qimmatli qog‘ozlami 
boshqa-rish va ular bilan boshqa operatsiyalarni bajarish;
- trast (mijozlaming mulkini ishonchli tarzda boshqarish) operatsi- 
yalarini o ‘tkazish;
- moliyaviy lizingni amalga oshirish;
- moliyaviy injiniring (murakkab loyihalami moliyalash, balansning 
yuqori qismida operatsiyalar o ‘tkazish, birlashish, sotib olish bo‘yicha 
operatsiyalar, ko‘chmas mulk bilan operatsiyalar)ni amalga oshirish;
- bank maslahati va axboroti xizmatlari ko‘rsatish, yuridik va jis- 
moniy shaxslarga maxsus binolar yoki uyerdagi seyflarni ijaraga berish.
Tadbirkorlik subyektlarining banklar bilan o ‘zaro munosabatlari 
shartnoma bilan rasmiylashtiriladi va uning asosida amalga oshiriladi. 
Tadbirkorlik uchun banklarning eng muhim vazifalaridan biri kreditlar 
bilan ta’minlash hisoblanadi.
0 ‘zbekistonda tadbirkorlik subyektlariga kreditdan foydalanishga 
qulay sharoitlar yaratilgan; tijorat banklari va ularning shaxobchalari- 
ning kengayishi, maxsus Mikrokreditbanklarning tashkil etilishi, kredit 
uyushmalarining rivojlanishi, kreditlash jarayonlarining takomillashib 
borishi, imtiyozli kreditlaming kengayishi, mikrokreditlaming joriy 
etilishi va hokazo.
0 ‘zbekistonda keyingi yillarda tadbirkorlikni kreditlash borasida 
bir qator m e’yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilindi: Markaziy bank to- 
monidan 2000- yil 22- fevralda tasdiqlangan “0 4z faoliyatini yuridik 
shaxsni tashkil etmasdan amalga oshiruvchi xususiy tadbirkorlar va 
dehqon xo‘jaliklarini tijorat banklari tomonidan milliy va xorijiy valu- 
talarda mikrokreditlash tartibi”, " 0 ‘z faoliyatini yuridik shaxsni tashkil 
etgan holda amalga oshiruvchi fermer xo‘jaliklari, kichik biznesning 
boshqa subyektlarini tijorat banklari tomonidan milliy va xorijiy valu- 
talarda mikrokreditlash tartibi” va boshqalar. Natijada tadbirkorlik sub­
yektlariga beriladigan kreditlar yildan-yilga keskin oshib bormoqda. 
Respublika bo‘yicha kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo‘llab- 
quvvatlash uchun ajratilgan kreditlar 2001- yilda 171,5 mlrd. so'mni 
tashkil etgan bo‘lsa, 2008- yilga kelib 1255,0 mlrd. so‘mda yetgan, 
ya’ni 7,3 barobarga oshgan (3. 2- chizmaga qarang).
Tegishli hujjatlarda ta’kidlab o‘tilganki, kreditlash qaytarimlilik, 
haq to‘lash, ta’minlanganlik, muddatlilik va maqsadli foydalanish
308

---

shartlariga asosan amalga oshiriladi. Tadbirkorlik subyektlariga imti- 
yozli kreditlar va mikrokreditlar aniq maqsadlar uchun beriladi va ular 
faqat shu maqsadlarga ishlatilishi kerak (15. 2- chizmaga qarang).