Mehnat ishlab chiqarish tadbirkorlik qobiliyati kapital halim hamroyev tadbirkorlik asoslari

304

---

XV BOB. TADBIRKORLIKDA MOLIYAVIY
MUNOSABATL AR ASOSLARI
15. 1. TADBIRKORLIK FAOLIYATINI MOLIYALASHNING
AHAMIYATI VA MANBALARI
Moliya keng m a’noda iqtisodiyot subyektlarining daromad va xara- 
jatlari bilan bog‘liq munosabatlaridir. Moliya obyekti pul mablag‘lari, 
ya’ni moliyaviy resurslar hisoblanadi. Tadbirkorlik moliyasi - bu 
tadbirkorlik faoliyati uchun zarur bo‘lgan pul mablag‘larini shakllan­
tirish, taqsimlash, ishlatish munosabatlari va jarayonlari majmuyidir. 
Uning asosiy vazifasi tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish, yuritish va 
rivojlantirishni pul mablag‘lari bilan ta’minlash, pul oqimlarini sama- 
rali boshqarish hisoblanadi. Moliya xo ‘jalik jarayonlariga kuchli ta’sir 
ko‘rsatadigan vosita b o iib , bir tomondan, tadbirkorlik subyektlari va, 
ikkinchi tomondan, davlat organlari, idoralari va muassasalari, boshqa 
korxona va tashkilotlar, jismoniy shaxslaming iqtisodiy manfaatlarini 
m uvofiqlashtirish va ular o ‘rtasidagi iqtisodiy aloqalarni amalga 
oshirishda katta rol o‘ynaydi.
Tadbirkorlikning moliyaviy resurslari uning pul mablag'laridir. 
Tadbirkorlik faoliyatida xilma-xil va murakkab o ‘zaro iqtisodiy aloqa- 
lar pul mablag‘lari yordamida amalga oshiriladi. Pul mablag‘lari vosi- 
tasida takror ishlab chiqarishning bir fazasidan boshqa fazasiga o ‘tiladi 
hamda maqsadli jam g'arm alar shakllantiriladi. Bular ishlab chiqarish 
va, umuman, tadbirkorlik faoliyatini uzluksiz yuritish va kengaytirish 
garovi bo‘lib xizmat qiladi.
Tadbirkorlik moliya munosabatlarining muhim yo‘nalishi yara- 
tilgan tovarlar, ishlar, xizmatlami ayirboshlashdan tushadigan pul 
mablag‘larini ularning ishlab chiqarish va sotish xarajatlarini qoplash 
va foydani shakllantirish hisoblanadi. Bu munosabatlar tadbirkorlik 
subyektlarining o‘z ishchi-xodimlari, sheriklari va hamkorlari, budjet, 
soliq va boshqa tashkilotlar hamda jam g‘armalar bilan hisob-kitob- 
lami amalga oshirish, aylanma mablag‘lar, amortizatsiya va boshqa
305

---

jam g‘armalami shakllantirish hamda pul mablag‘lari harakati bilan 
bog‘liq boshqa jarayonlami qamrab oladi. Bundan tashqari, tadbirkor­
lik moliyasining vazifalaridan biri barcha o‘zaro to‘lovlami to'liq va 
o‘z vaqtida amalga oshirish ustidan moliyaviy nazorat olib borish hi- 
soblanadi.
Tadbirkorlik faoliyatini moliyalash deganda uni pul mablag‘lari bi­
lan ta’minlash tushiniladi. Tadbirkorlik faoliyatini moliyalash ikki xil 
manbadan - ichki va tashqi manbalardan amalga oshiriladi. (15.1- chiz- 
maga qarang).