Mehnat ishlab chiqarish tadbirkorlik qobiliyati kapital halim hamroyev tadbirkorlik asoslari

11. 5. T A D B IR K O R L IK VA R A Q O B A T
Bozor iqtisodiyoti muhim unsurlaridan, bozor va, umuman, iqti- 
sodiyotni tartibga solib turadigan vositalardan biri raqobat hisoblanadi. 
Raqobat - bu bir maqsad sari intilayotgan subyektlarning shu maqsad­
ga yaxshiroq erishishga yo‘naltirilgan faol musobaqa munosabatlaridir. 
Raqobat bozor munosabatlarida va tadbirkorlkda katta rol o‘ynaydi. 
Raqobatning iqtisodiyotda o‘rni va roli quyidagilarda namoyon bo‘ladi:
1) raqobat ishtirokchilari o‘rtasida maqsadga erishishning eng yax­
shi vositalariga ega bo ‘lgan va ulardan samarali foydalana olganlarini 
ro‘yobga chiqaradi;
2) raqobat tanlash vositasi sifatida bozor munosabatlari ishtirokchi- 
larini saralash, bozor strukturasi va munosabatlarini takomillashtirishga 
xizmat qiladi.
3) muayyan vazifani bajarish muqobil yo‘llari bilan maqsadga eri­
shish darajasini taqqoslash orqali eng oqilona y o iin i tanlab foydala- 
nishga yordam beradi;
221

---

4) raqobat ishtirokchilari intilayotgan maqsadga erishish yoki mav­
jud sharoitda unga imkoni boricha yaqinlashishni rag‘batlantiradi;
5) raqobat innovatsiyalami amaliyotga joriy etishga undaydi va nati­
jada iqtisodiyotning rivojlanishini tezlashtiradi;
6) raqobat iqtisodiy musobaqa sifatida iqtisodiyotni harakatga kelti- 
radi;
7) raqobat mavjud resurslardan samarali foydalanishni rag‘batlan- 
tiradi va ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlikni oshirishga yordam beradi.
Raqobatning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati to‘g‘risida Yaponiya 
‘Soni" kompaniyasi boshlig‘i, buyuk tadbirkor Akio Morita shunday 
degan: "yapon biznesining shuhrati ham, keskir qilchi ham, sanoatimiz- 
ni harakatlantiruvchi kuch bu o ‘sha marhamatli eski raqobat hisobla­
nadi. Raqobat turli tadbirkorlar uchun ularni paydo bo‘lishi va keyingi 
muvaffaqiyatlarini belgilab beradi. Shunday qilib, raqobat jamiyatning 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi muhim omili bo‘lib, bir tomondan, tad­
birkorlikning rivojlanishiga imkoniyatlar yaratib bersa, ikkinchi to­
mondan, har bir tadbirkor uning shafqatsiz ta’qibi ostida ishlaydi.
Iqtisodchi mutaxassislar raqobatning quyidagi to ‘rt turi (tipi, mo- 
deli, muhiti)ni ajratadilar (11.6- chizmaga qarang):
1) sof raqobat;
2) monopolistik raqobat;
3) oligopoliya raqobati;
4) sof monopoliya.
11. 6- chizma.