Mehnat bozori statistikasi

 
6. Xodimlar mehnat unumdorligi ko‘rsatkichlari 
Mehnat unumdorligi ishlab chiqarish samaradorligini ifodalovchi 
muhim iqtisodiy ko„rsatkichdir. Korxonalarda mehnat unumdorligi 

---

ma‟lum vaqt ichida ishlab chiqarilgan mahsulot bilan belgilanadi. 
Bunda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini shu mahsulotni ishlab 
chiqarish uchun sarflangan vaqtga bo„lib topiladi. Bu ko„rsatkichning 
teskarisi bo„lib ma‟lum miqdordagi mahsulotni ishlab chiqarish uchun 
sarflangan vaqt (mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun sarflangan 
vaqt) sifatida ham aniqlash mumkin. Bundan tashqari har bir xodimga 
to„g„ri keladigan (yoki ishchiga) ishlab chiqarilgan mahsulot ham 
xodimning (ishchining) o„rtacha mehnat unumdorligini bildiradi. 
Bu 
yerda 
ishlab 
chiqarilgan 
mahsulot 
(ko„rsatilgan 
xizmatlar)natural (kg, metr, kabi), shartli natura va qiymat o„lchovdagi 
ko„rsatkichlari qo„llanishi mumkin. Natura ko„rsatkichlarida mehnat 
unumdorligini aniqlash va o„zgarishlarini o„rganish yaxshi, ayniqsa 
narxning ta‟siri bunda bo„lmaydi, lekin chegaralangan chunki mehnat 
unumdorligini natura ko„rsatkichda faqat bir xil (tur)dagi mahsulot 
ishlab chiqarishda aniqlash mumkin. 
Mehnat unumdorligini (V) natura o„lchovida ishlab chiqarilgan 
mahsulot miqdorini (G) ja‟mi sarflangan vaqtiga (T) bo„lib topamiz. 
V = 
Т
G


; 
Mehnat unumdorligi qiymat o„lchovida ishlab chiqarilgan 
mahsulot hajmini (Σqp) sarflangan vaqtga bo„lib topiladi. 
V =
Т
qp


; ularning indeksi 
Ularning davrlar bo„yicha o„zgarishi ya‟ni dinamik indeksi. 
Jv = 
Vo
V
1
= 
1
1
1
Т
p
q


:
Тo
p
q




; 
Mahsulot ishlab chiqarishga sarflangan vaqt kishi-minut, kishi-
soat, kishi-kunlarda ifodalanishi mumkin. 
Mehnat unumdorligi o„rganilganda yuqoridagi ko„rsatkichlarga 
asosan: natural usulda: a) sarflangan vaqt birligida ishlab chiqarilgan 
mahsulot miqdori, misol 1 soatda terilgan paxta, tayyorlangan non 
mahsuloti; b) bir xodimga to„g„ri keladigan ishlab chiqarilgan 
mahsulot, misol bir terimchiga to„g„ri keladigan terilgan paxta, bir 
xodimga to„g„ri keladigan non mahsuloti (kg, tonna); v) bir ishchiga 
to„g„ri keladigan ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori. Shartli natural 
va qiymat o„lchovlarida ham bu ko„rsatkichlar aniqlanadi va 
o„rganiladi. Statistikada bu ko„rsatkichlar holati o„rganilib qolmasdan, 
korxonalarda mehnat unumdorligi qanday o„zgarayotganligi aniqlash 
uchun, ularning dinamikasi ya‟ni ma‟lum vaqt-davr mobaynida (oy, 
chorak, yil) o„zgarishi ham aniqlanadi va o„rganiladi. Mehnat 

---

unumdorligi dinamikasi iqtisodiy indekslar yordamida o„rganiladi. 
Bunda o„zgaruvchan va doimiy tarkibli indekslar, hamda tarkibiy 
o„zgarishlar (siljishlar) indekslaridan foydalaniladi. Natijada mehnat 
unumdorligiga ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmi va uning tarkibi 
o„zgarishning, hamda narx o„zgarishining ta‟siri aniqlanadi.