Mehmonxonalarda turistik xizmat ko’rsatish sifati va samaradorligini oshirish yo’llari kirish i-bob. Turizm sohasida mehmonxonalar xo’jaligining o’rni va ahamiyati

1.3.Mehmonxona qurilishida mehmonxonalarni tavsiflovchi belgilar

O’zbekiston mehmonxonalarini loyixalash va qurish amaliyotida ularni tashkil etishning har xil funksional sxemalari qo’llanadi.Ammo bu sxemalarning barchasi mehmonxonalarda sodir bo’luvchi murakkab texnologik jarayonlardan kelib chiqib tuziladi.Ayni vaqtda,mehmonxonalarning ichki faoliyatini tashkil etish prinsiplarida umumiy jihatlar ham bisyor,chunki mehmonxonalardagi binolar va xonalarning asosiy guruxlari taxminan bir xil.Shu bois har xil sig’imli mehmonxonalarni funksional tashkil etishning prinsipial sxemalarini ishlab chiqish mumkin.Binoga kirish joylarining miqdori mehmonxonani funksional tashkil etish uchun muhim ahamiyatga ega.Katta sig’imli va shinamlik darajasi yuqori bo’lgan mehmonxonalar odatda 3-4 ta kirish joyiga ega bo’ladi:

-asosan mijozlar va boshqa mehmonlar foydalanuvchi asosiy kirish joyi (zamonaviy mehmonxonalarda bu kirish joyining usti avtomashinadan tushib binoga kirishni ta’minlovchi soyabon bilan to’silgan bo’ladi);
-asosan shaharliklar foydalanuvchi umumiy ovqatlanish korxonalariga kirish joyi;
-mehmonxona va ovqatlanish bloke xodimlari uchun mo’ljallangan bir yoki bir nechta kirish joylari;
-mehmonlar bagajini olib kirish va olib chiqishga mo’ljallangan maxsus kirish joyi.
Bundan tashqari,mehmonxonaning xo’jalik maqsadlari uchun mo’ljallangan hovlisida yuklash-yuk tushirish maydonchasi (debarkader) bo’lishi kerak.Bu hovli orqali mehmonxonaga toza choyshab,mebel har xil ashyolar,muhandislik uskunalari,umumiy ovqatlanish orxonalari uchun xom ashyo va mahsulotlar olib kelinadi,shuningdek,mehmonxonalardan kir choyshablar,oziq-ovqat mahsulotlari chiqindilari,bo’sh idishlar,axlat olib ketiladi.Respublikamizda amalda bo’lgan sanitariya-gigiyena talablariga muvofiq,toza choyshab va mahsulotlarni tushirish kir choyshab,oziq-ovqat mahsulotlari chiqindilari va axlatni yuklashdan alohida joyda amalga oshirilishi lozim.Yirik shaharlarda,ba’zan kurortlarda joylashgan zamonaviy mehmonxonalarda xo’jalik maqsadlari uchun mo’ljallangan hovli ko’pincha usti berk qilib quriladi va binoning poypesh yoki yerto’la qavatida joylashtiriladi.Bunday hovli puxta rejalashtirilib qurilgan hollarda hovliga kiruvchi va undan chiquvchi avtomashinalarning marshrutlari mos kelmaydi va kesishmaydi.
Kichik sig’imli mehmonxonalarda ba’zan ikkita kirish joyi: asosiy kirish joyi va maishiy xizmat ko’rsatish xonalariga kirish joyi ,shuningdek,xo’jalik maqsadlari uchun mo’ljallangan hovlida yuklash va yuk tushirish maydonchasi qurish bilan kifoyalanadilar.
Mehmonxonalarning har xil binolari va xonalari o’z funksional vazifasiga qarab mehmonxonaning turar-joy, umumiy va xizmat ko’rsatish-xo’jalik qismlariga birlashtiriladi.Bu qismlar har xil joylashtirilishi hisobiga mehmonxonalarning hajm va maydon tuzilishi ham har xil bo’ladi.Mehmonxonalarni loyihalash va qurish amaliyotida bir nechta shunday tuzilishlar yuzaga kelgan.Quyida ularning asosiylarini ko’rib chiqamiz.
Joylashgan yeriga qarab,mehmonxonalarning quyidagi turlarini ajratish mumkin:
-shahar markazidagi mehmonxonalar;
-yo’l chetidagi,qoida tariqasida,kam quvvatli ,usti ochiq avtoqo’nalg’ali mehmonxonalar;
-shahar chetidagi va aeroportlardagi mehmonxonalar;
-suzib yuruvchi mehmonxonalar-dengiz,daryo yoki ko’l qirg’og’I yaqinida turislarni joylashtirish va ular dam olishi uchun mehmonxona tarzida jihozlangan suzish vositalari.Zarur holda bunday mehmonxona turistlar bilan birga suv bo’ylab boshqa qo’nalg’aga ko’chirilishi mumkin.
Ko’rsatiladigan xizmatlar darajasi,assortimenti va bahosiga qarab,mehmonxonalar bir nechta turga bo’linad;
-arzon mehmonxonalar yoki ko’rsatiladigan xizmatlar miqdori cheklangan mehmonxonalar (bunday mehmonxonalar qoshida ovqatlanish korxonalari bo’lishi shart emas);
-“lyuks” mehmonxonalar-alohida loyihaga ko’ra qurilgan, mebeli sifatining yuqoriligi bilan ajralib turuvchi,xonalari yaxshi jihozlangan,qoida tariqasida,xizmat ko’rsatuvchi xodimlari miqdori nomerlari soniga nisbatan ko’proq bo’lgan mehmonxonalar.
Mehmonxonalarni shuningdek,ularda harakat vositalari (transport)ning mavjudligiga,mulk shakliga(munitsipal,davlat,xususiy,ijaraga olingan va h.k.) qarab ham tasniflash mumkin.
Mehmonxonalarning shinamlik darajasi ularning texnik jihozlanishi,nomerlar fondining tarkibi va sifati,ko’rsatiladigan xizmatlar to’plami bilan belgilanadi.Aksariyat mamlakatlarda mehmonxonalar shinamlik darajasiga qarab tasniflanadi.Chet elda bunday tasniflashga nisbatan yondashuvda hozir ikkita asosiy yo’nalish mavjud.Bir yo’nalish “statik” belgilarni,ya’ni vanna va hojatxonali nomerlarning qat’iy belgilangan foiz nisbatini,mehmonxonada usti berk basseyn,sauna va boshqa shunga o’xshash xizmatlarning mavjudligini,mehmonxona sig’imi bilan xizmat ko’rsatuvchi xodimlar miqdori o’rtasidagi ma’lum nisbatni va boshqa shunga o’xshash holatlarni birinchi o’ringa qo’yadi.Bu yo’nalish nisbatan yangi moddiy negizga qarab mo’ljal oladi.Ikkinchi yo’nalish “dinamik”omillarni,ya’ni servis xizmatini birinchi o’ringa qo’yadi.Bu yo’nalish tarafdorlarining fikricha,mijozlarga lozim darajada xizmat ko’rsatilmagan taqdirda,joylashtirish vositalari nisbatidagi qat’iy tenglik mehmonxonaning sifat standartiga muvofiqligini amalda ta’minlay olmaydi.Masalan Uzbekistan mehmonxonasi tasnifi mana shu yo’nalishga kiradi.
Mehmonxonalarni shinamlik darajasiga qarab tasniflash, bu darajalarni belgilash masalasiga nisbatan har xil yondashuv hamda aksariyat mamlakatlarda shinamlik darajasi bir xil mehmonxonalarga qo’yiladigan talablarning har xilligi xalqaro turistik safarlarni tashkil etish chog’ida jiddiy qiyinchiliklar tug’diradi,mehmonxonalarning shinamligi va sifat darajasi to’g’risida qo’shimcha axborot olishni taqazo etadi.Bunday ko’rsatkichlarni bir xillashtirishga va shinamlik darajasi bir xil mehmonxonalarga nisbatan yagona talablarni ishlab chiqishga bo’lgan urunishlar hozircha muvaffaqqiyat keltirgani yo’q.
Katta sig’imli, shinamlik darajasi baland bo’lgan zamonaviy mehmonxona bugungi kunda ancha murakkab kompleks organizmga aylandi.Bu kompleks tarkibiga hae xil vazifani bajaruvchi turli-tuman binolar va xonalar,chunonchi turar joy binolari,mijozlarni qabul qilish va ularga xizmat ko’rsatish,umumiy ovqatlanish,ommaviy-madaniy,maishiy xizmat ko’rsatish,ma’muriy binolar va xonalar,xizmat,xo’jalik,yordamchi ,texnik binolar va xonalarning rivojlangan tarkibi kiradi.Bugungi kunda ishga doir uchrashuvlar uchun mo’ljallangan binolar (konferenszallar yoki ko’p funksional foydalanish uchun mo’ljallangan zallar),kinokansert zallari, ball zallari,bank bo’limlari,basseynlar,saunalar,sport zallari,kegelbanlar, ko’rgazma tashkil etishga mo’jallangan binolar,savdo korxonalari garajlar ham zamonaviy mehmonxonalar tarkibidan keng o’rin olmoqda.
Odatda mehmonxonalarning har xil binolari va xonalari ma’lum funksional belgilariga qarab guruhlanadi.Bunday bekgilar mehmonxonalarning binolari va xonalari o’rtasida sanitariya-gigiyena va yong’in xavfsizligi talablariga javob beruvchi,mehmonxonadan foydalanishning qulayligini va unda yashashning shinamligini oshiruvchi qat’iy texnologik aloqalarni tashkil etish imkonini beradi.Turli binolar va xonalarning o’zaro aloqasini to’g’ri tashkil etishning qiyinligi shundaki,mehmonxonada yashovchi odamlar murakkab kompleks organizmning kundalik mehnatini ko’rmasliklari,balki faqat bu mehnat natijalaridan bahramand bo’lishlari kerak.
Mehmonxonaning shinamlik darajasi qancha yuqori va sig’imi qancha katta bo’lsa,uning tarkibiga shuncha ko’p har xil xonalar va binolar kiradi va shuncha murakkab funksional tuzilmaga ega bo’ladi.


XULOSA
Mehmonxona industriyasi iqtisodiy faoliyatining bir turi bo’lib,muayyan haq evaziga mehmonxona,motel,kemping,pansionat va boshqa joylashtirish vositalarida qisqa muddatli joylashtirishni tashkillashtirish bilan shug'ullan’di.